განმარტა: რა წავიკითხოთ ოზონის ხვრელის ზომაში
ანტარქტიდაზე ყოველწლიური ოზონის ხვრელი ყველაზე პატარა იყო 1980-იანი წლების შემდეგ. რა იწვევს ხვრელს და რას ნიშნავს წლევანდელი მცირე ფართობი კლიმატის დაცვის ძალისხმევის კონტექსტში?
ოზონის შრის დაქვეითება, რომელიც იცავს პლანეტას მზის მავნე ულტრაიისფერი სხივებისგან, 1980-იან და 1990-იან წლებში პლანეტისთვის სერიოზულ საფრთხედ ითვლებოდა, რადგან ახლა კლიმატის ცვლილებაა. მიუხედავად იმისა, რომ კლიმატის ცვლილების მიმდინარე და მოსალოდნელი ზემოქმედება თითქმის ყოველდღიურად გვახსენებს მოსალოდნელ კატასტროფას, არის კარგი ამბები კიდევ ერთი გარემოსდაცვითი საფრთხის შესახებ. ოზონის ხვრელი, რომელიც წელიწადის ამ დროს გროვდება ანტარქტიდის რეგიონზე, აღმოჩნდა, რომ ყველაზე პატარაა მას შემდეგ, რაც პირველად 1980-იან წლებში აღმოაჩინეს. მოკლედ იტყობინება Indian Express, 24 ოქტომბერს ). ეს მოხდა მხოლოდ ერთი თვის შემდეგ, რაც გაეროს გარემოს დაცვის პროგრამამ განაცხადა, რომ ოზონის შრე მთლიანად აღდგება ჩვენი სიცოცხლის განმავლობაში.
ოზონის შრის დაქვეითება, რომელიც იცავს პლანეტას მზის მავნე ულტრაიისფერი სხივებისგან, 1980-იან და 1990-იან წლებში პლანეტისთვის სერიოზულ საფრთხედ ითვლებოდა, რადგან ახლა კლიმატის ცვლილებაა. თუმცა, წლების განმავლობაში, ეს საფრთხე დიდწილად გაქრა, რადგან მსოფლიომ აკრძალა ოზონის დამშლელი ნივთიერებების უმეტესი ნაწილის წარმოება და მოხმარება. თუმცა ოზონის ფენის სრულად აღდგენას კიდევ 15-45 წელი დასჭირდება.
წაკითხვა | აიოდჰიას განაჩენი განმარტა: რა არის არახელსაყრელი ფლობა, რომელიც უარყო მუსლიმმა სკ-მ?
რატომ არის ოზონი მნიშვნელოვანი?
ოზონი (ქიმიურად, ჟანგბადის სამი ატომის მოლეკულა) ძირითადად გვხვდება ატმოსფეროს ზედა ნაწილში, არეალში, რომელსაც სტრატოსფერო ეწოდება, დედამიწის ზედაპირიდან 10-დან 50 კმ-მდე. მიუხედავად იმისა, რომ მასზე საუბრობენ, როგორც შრეს, ოზონი ატმოსფეროში საკმაოდ დაბალი კონცენტრაციით არის წარმოდგენილი. იმ ადგილებშიც კი, სადაც ეს ფენა ყველაზე სქელია, ჰაერის ყოველ მილიონ მოლეკულაზე ოზონის რამდენიმე მოლეკულა არ არის.
მაგრამ ისინი ასრულებენ ძალიან მნიშვნელოვან ფუნქციას. მზის მავნე ულტრაიისფერი გამოსხივების შთანთქმით, ოზონის მოლეკულები აღმოფხვრის დიდ საფრთხეს დედამიწაზე სიცოცხლის ფორმებისთვის. ულტრაიისფერი სხივები შეიძლება გამოიწვიოს კანის კიბო და სხვა დაავადებები და დეფორმაციები მცენარეებსა და ცხოველებში.
წაკითხვა | ბერლინის კედლის დაცემა და როგორ იმოქმედა გეოპოლიტიკაზე
1980-იანი წლების დასაწყისში ანტარქტიდაზე ჩატარებული ექსპერიმენტების დროს მეცნიერებმა შენიშნეს, რომ სექტემბერ-ნოემბერში ოზონის კონცენტრაცია მნიშვნელოვნად დაეცა იმაზე, რაც დაფიქსირდა 1950-იან წლებში. კვლევებმა და სატელიტურმა გაზომვებმა დაადასტურა გამოფიტვა და 1980-იანი წლების შუა პერიოდისთვის მეცნიერებმა შეამცირეს სამრეწველო ქიმიკატების ისეთი კლასი, როგორიცაა ქლოროფლუროკარბონები ან CFC, როგორც სავარაუდო დამნაშავეები.
რა იწვევს ოზონის ხვრელს?
'ოზონის ხვრელი' ნამდვილად არ არის ხვრელი. ეს არის რეგიონი სტრატოსფეროში, პირდაპირ ანტარქტიდის ზემოთ, სადაც ოზონის კონცენტრაცია გარკვეულ თვეებში უკიდურესად დაბალი ხდება. ამოწურვა არ შემოიფარგლება მხოლოდ ამ ტერიტორიით და მოხდა სტრატოსფეროს სხვა რეგიონებშიც, მაგრამ სპეციალური მეტეოროლოგიური და ქიმიური პირობების ნაკრები, რომელიც წარმოიქმნება ანტარქტიდაზე სექტემბერში, ოქტომბერსა და ნოემბერში, პრობლემას უფრო მწვავედ აქცევს იქ.
NASA-მ ცოტა ხნის წინ გამოაცხადა, რომ ოზონის ეს ხვრელი, რომელიც ჩვეულებრივ იზრდება 20 მილიონ კვ.კმ-მდე სექტემბერში, იყო ამ წლის ზომის ნახევარზე ნაკლები, რაც ოდესმე ყოფილა აღმოჩენის შემდეგ.
არის ეს მთავარი მოგება?
NASA-მ თქვა, რომ ეს შეიძლებოდა მომხდარიყო წელს სტრატოსფეროში არაჩვეულებრივი მაღალი ტემპერატურის გამო და არა ოზონის დაშლის შეკავების ადამიანის მცდელობის გამო. მეცნიერებმა განაცხადეს, რომ ტემპერატურა სტრატოსფეროს ზოგიერთ რაიონში - ჩვეულებრივ 100 გრადუსზე მეტი ნულის ქვემოთ - იყო 30°-დან 40°C-მდე უფრო მაღალი ვიდრე ნორმალური მიმდინარე წლის სექტემბერში. სტრატოსფეროს სულ მცირე ორი ასეთი არაჩვეულებრივი დათბობა დაფიქსირდა წარსულში და ორივე შემთხვევაში ოზონის ხვრელი ჩვეულებრივზე პატარა იყო. მაგრამ მეცნიერები არ არიან დარწმუნებულნი, რატომ ხდება ეს დათბობა. ამ დათბობას არანაირი კავშირი არ აქვს ქვედა ატმოსფეროში დათბობასთან, რაც იწვევს კლიმატის ცვლილებას.
მაგრამ მიუხედავად იმისა, რომ ეს მოგება შეიძლება იყოს დროებითი, ოზონის შრის დაქვეითება მუდმივად კონტროლდება, გლობალური ძალისხმევის წყალობით, აკრძალოს მავნე ქიმიკატების გამოყენება, რომლებიც ანადგურებს ოზონს. CFC და მსგავსი ქიმიკატები ფართოდ გამოიყენებოდა სამრეწველო აპლიკაციებში, როგორიცაა გაგრილება, კონდიცირება, ქაფი, ცეცხლმაქრები და გამხსნელები.
1989 წლის გლობალურმა შეთანხმებამ, სახელწოდებით მონრეალის პროტოკოლი, მოაწყო საერთაშორისო კონსენსუსი ამ ქიმიკატების ეტაპობრივი ლიკვიდაციის შესახებ. მომდევნო წლებში შეთანხმებამ უზრუნველყო ამ ქიმიკატების 90 პროცენტზე მეტის ეტაპობრივი გაუქმება. ორი წლის წინ, მონრეალის პროტოკოლში შეტანილმა ცვლილებამ გზა გაუხსნა მსგავსი ნაერთების სხვა ნაკრების, სახელწოდებით ჰიდროფლუროკარბონები, ან HFC, უფრო სწრაფად აღმოფხვრას, რომლებიც გამოიყენებოდა CFC-ების დროებით შემცვლელად.
ზემოქმედება ოზონის შრეზე გამამხნევებელი იყო. მიმდინარე წლის სექტემბერში გაეროს გარემოს დაცვის პროგრამამ განაცხადა, რომ ოზონის შრე ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს ზოგიერთ რაიონში შეიძლება სრულად აღდგეს 1980-მდე დონემდე უკვე 2030-იანი წლებისთვის. ანტარქტიდაში არსებული ოზონის ხვრელი 2060-იან წლებში მთლიანად განიკურნება, ნათქვამია მასში. ოზონის ფენის ნაწილები 2000 წლიდან ყოველ ათ წელიწადში ერთხელ აღდგება 1-დან 3 პროცენტამდე.
რას ნიშნავს ეს ზოგადად კლიმატის დაცვის მცდელობებისთვის?
ოზონდამშლელი ნივთიერებების აღმოფხვრაში მისი წარმატების გამო, მონრეალის პროტოკოლს ხშირად მოიხსენიებენ, როგორც კლიმატის ცვლილების პრობლემის მოდელს. თუმცა, მაგალითი არ არის ძალიან შესაფერისი. ქიმიკატები, რომლებიც განხილული იყო მონრეალის პროტოკოლით, გამოიყენებოდა მხოლოდ ზოგიერთ კონკრეტულ სექტორში და მათი ჩანაცვლება ხელმისაწვდომი იყო, თუნდაც იმ დროს უფრო მაღალი ფასის დიფერენციალური იყოს. ამ ქიმიკატების აკრძალვის ეკონომიკური გავლენა და მის მიერ გამოწვეული შეფერხება შემოიფარგლებოდა მხოლოდ ამ სექტორებით. წლების განმავლობაში, ამ ინდუსტრიულმა სექტორებმა მოახერხეს შედარებით მშვიდი გადასვლა.
კლიმატის ცვლილება, რომელიც გამოწვეულია სათბურის გაზების ემისიებით, ბევრად უფრო რთული და ყოვლისმომცველი პრობლემაა. ნახშირორჟანგის გამოყოფა ხდება ყველაზე ძირითადი აქტივობიდან - ენერგიის წარმოება და მოხმარება. ყველა სხვა აქტივობა საჭიროებს ენერგიას მათ გასატარებლად და, შესაბამისად, ნახშირორჟანგის ემისიები არ არის გაქცევა. ეგრეთ წოდებულ განახლებად ენერგიებსაც კი აქვთ ნახშირბადის კვალი. ნახშირორჟანგის ემისიების შემცირება გავლენას ახდენს ეკონომიკურ აქტივობაზე და, თავის მხრივ, ადამიანების ცხოვრების სტანდარტზე. სწორედ ამიტომ, კლიმატის ცვლილების შეთანხმებებმა, როგორიცაა კიოტოს პროტოკოლი, დღემდე ძალიან ცოტას მიაღწია, მაშინ როცა პარიზის შეთანხმება რთული ამოცანის წინაშე დგას.
ᲒᲐᲣᲖᲘᲐᲠᲔᲗ ᲗᲥᲕᲔᲜᲡ ᲛᲔᲒᲝᲑᲠᲔᲑᲡ:
