განმარტა: აშშ ემზადება სომეხთა გენოციდის აღიარებისთვის. რატომ არის მნიშვნელოვანი

აშშ-ის პრეზიდენტი ჯო ბაიდენი ემზადება ოფიციალურად აღიაროს სომეხთა გენოციდი, ოსმალეთის იმპერიის მიერ ასობით ათასი სომეხის სისტემატური მკვლელობა და დეპორტაცია, რომელიც მოხდა საუკუნეზე მეტი ხნის წინ. რატომ არის ეს მნიშვნელოვანი?

აშშ-ს პრეზიდენტი ჯო ბაიდენი. (AP ფოტო/ფაილი)

აშშ-ის პრეზიდენტი ჯო ბაიდენი ემზადება ოფიციალურად აღიაროს სომეხთა გენოციდი, ოსმალეთის იმპერიის მიერ ასობით ათასი სომეხის სისტემატური მკვლელობა და დეპორტაცია, რომელიც მოხდა საუკუნეზე მეტი ხნის წინ, განუცხადეს აშშ-ის მთავრობის წარმომადგენლებმა The New York Times-სა და Wall Street Journal-ს. Associated Press-ის მოხსენების თანახმად, კანონმდებლები და სომეხი ამერიკელი აქტივისტები ლობირებენ ბაიდენს, რომ ეს განცხადება გაეკეთებინა სომეხთა გენოციდის ხსოვნის დღეს ან მის წინ, რომელიც აღინიშნება 24 აპრილს.

ამ ნაბიჯმა შეიძლება გააუარესოს აშშ-ის ურთიერთობები თურქეთთან და მთავრობის წარმომადგენლებმა განუცხადეს AP-ს, რომ არსებობს შესაძლებლობა, რომ ბაიდენმა გადაიფიქროს მომდევნო ორი დღის განმავლობაში.

ბიულეტენი| დააწკაპუნეთ, რომ მიიღოთ დღის საუკეთესო ახსნა-განმარტებები თქვენს შემოსულებში

რა მოხდა სომხების გენოციდის დროს?

მიუხედავად იმისა, რომ თურქეთი არ ეთანხმება, ისტორიკოსებს შორის კონსენსუსი არის ის, რომ სომხების გენოციდი 1915 წლიდან 1922 წლამდე, პირველ მსოფლიო ომში, ათასობით სომეხი დაიღუპა მკვლელობების, შიმშილისა და ავადმყოფობის გამო, როდესაც ისინი დეპორტირებულ იქნა ოსმალეთის თურქების მიერ აღმოსავლეთ ანატოლიიდან. ძნელია გენოციდის დროს დაღუპული სომხების საერთო რაოდენობის დადგენა, მაგრამ სომხური დიასპორა ამბობს, რომ დაახლოებით 1,5 მილიონი დაიღუპა.

თურქეთი უარყოფს ამ რიცხვს და აცხადებს, რომ შესაძლოა 300 000 სომეხი დაიღუპა. გენოციდის მკვლევართა საერთაშორისო ასოციაციის შეფასებით, შესაძლოა 1 მილიონზე მეტი სომეხი დაიღუპა.

რატომ არის აღიარება მნიშვნელოვანი?

მკვლევარები ამბობენ, რომ აშშ-ს მთავრობის მიერ აღიარებას თურქეთზე მცირე იურიდიული გავლენა ექნება, გარდა იმისა, რომ ქვეყნის შერცხვენის მიზეზი გახდება და შესაძლოა სხვა ქვეყნებს გენოციდის აღიარების სტიმულიც მისცეს.

ზოგიერთი მკვლევარი ამტკიცებს და აკეთებს შედარებას ჰოლოკოსტსა და სომეხთა გენოციდს შორის და ეს აღიარება ან უფრო ფართოდ აღიარება საერთაშორისო საზოგადოებაში შესაძლოა არასასურველი და არასასიამოვნო იყოს თურქეთისთვის.

ქვეყნები, მათ შორის ინდოეთი, რომლებმაც ოფიციალურად არ აღიარეს სომეხთა გენოციდი, უპირველეს ყოვლისა, მიიღეს ეს პოზიცია მათი ფართო საგარეო პოლიტიკური გადაწყვეტილებების ინტერესებიდან გამომდინარე და რეგიონში მათი გეოპოლიტიკური ინტერესებიდან გამომდინარე. სომხური ეროვნული ინსტიტუტის, ამერიკული არაკომერციული ორგანიზაციის მონაცემებით, 30 ქვეყანა ოფიციალურად აღიარებს სომეხთა გენოციდს.

რას მიანიშნებს ეს ჯო ბაიდენის პოზიციაზე?

შეერთებული შტატების ეს ნაბიჯი მიუთითებს იმაზე, რომ თეთრმა სახლმა აირჩია ფოკუსირება ჯო ბაიდენის 2020 წლის კამპანიის ერთ-ერთ დაპირებაზე, რომელიც სომხების გენოციდის ოფიციალურად აღიარება იყო.

2019 წელს ამერიკის სომეხთა ეროვნული კომიტეტისადმი მიწერილ წერილში, აშშ-ს არჩევნების კამპანიის დროს, ბაიდენმა განაცხადა: შეერთებულმა შტატებმა ერთხელ და სამუდამოდ უნდა დაადასტუროს ჩვენი ჩანაწერი სომეხთა გენოციდის შესახებ… თუ ჩვენ სრულად არ ვაღიარებთ, აღვნიშნოთ და ვასწავლოთ ჩვენს შვილებს გენოციდის შესახებ, სიტყვები 'არასდროს აღარასოდეს' მნიშვნელობას კარგავს. ფაქტები ისეთივე მკაფიო და ძლიერი უნდა იყოს მომავალი თაობებისთვის, როგორც მათთვის, ვისი მოგონებებიც ტრაგედიით არის გაჟღენთილი. გენოციდის ფაქტის გახსენება ან აღიარება მხოლოდ გზას უხსნის მომავალ მასობრივ სისასტიკეს.

იმ დროს ბაიდენმა თავის წერილში კონკრეტულად გამოტოვა თურქეთის ან ოსმალეთის იმპერიის სახელის მოხსენიება. ზოგიერთმა კრიტიკოსმა აღნიშნა, რომ სანამ ბაიდენმა გამოხატა მხარდაჭერა სომეხთა გენოციდის აღიარებაში, როგორც სენატორი, როგორც ობამას ადმინისტრაციის ვიცე-პრეზიდენტი, ის არ ეწინააღმდეგებოდა ობამას უარის თქმას გენოციდის აღიარებაზე ან ტერმინის „მედს იეგერნის“ გამოყენებაზე. 'დიდი დანაშაული' სომეხთა გენოციდის გამო. ასევე იყო კრიტიკა, რომ ბაიდენს არ დაუსახელებია კონკრეტული ვადები, რომელიც ახსნიდა მისი გეგმების განხორციელებას.

აქ უფრო მეტი საქმეა: ისე არ არის, რომ ბაიდენის წინადადება დამკვირვებლებისთვის მოულოდნელი აღმოჩნდა. თურქეთი ასევე ელოდა ასეთ მოვლენებს მას შემდეგ, რაც ბაიდენმა წინასაარჩევნო ბილიკზე დაპირებები დადო, შემდეგ კი გააორმაგა, როდესაც პრეზიდენტი გახდებოდა ადამიანის უფლებები მისი საგარეო პოლიტიკის ნაწილად.

არსებობს გარკვეული მინიშნება, რომ სომხურ დიასპორაში ბევრს არ დავიწყებია ობამას მიერ 2008 წლის წინასაარჩევნო დაპირების შესრულება სომეხთა გენოციდის აღიარების შესახებ და იმედოვნებენ, რომ ბაიდენი არ გაჰყვება ყოფილი პრეზიდენტის კვალს.

შინაგანად, ობამას ადმინისტრაციაში, იყო იმედგაცრუება, როდესაც მან ვერ აღიარა გენოციდი, სამანტა პაუერი, რომელიც ობამას დროს გაერთიანებული ერების ელჩი იყო და ეროვნული უსაფრთხოების მრჩეველის მოადგილე ბენ როდსი, ორივემ საჯაროდ გამოხატა უკმაყოფილება პრეზიდენტის გადაწყვეტილებით.

იმ დროს, დამკვირვებლებმა ვარაუდობდნენ, რომ ობამას მიერ წინასაარჩევნო დაპირებების შეუსრულებლობა გამოწვეული იყო შეშფოთებით თურქეთთან აშშ-ის ურთიერთობების დაძაბვით, რომლის თანამშრომლობაც მოითხოვდა ვაშინგტონის სამხედრო და დიპლომატიური ინტერესების შესახებ ახლო აღმოსავლეთში, კერძოდ, ავღანეთი, ირანი და სირია.

როგორ უპასუხა თურქეთმა?

ამ კვირის დასაწყისში მიცემულ ინტერვიუში თურქეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა მევლუთ ჩავუშოღლუმ განუცხადა თურქულ სამაუწყებლო ქსელს Haberturk-ს, რომ ასეთი ნაბიჯები მხოლოდ დაარღვევს უკვე დაძაბულ ურთიერთობას ვაშინგტონსა და ანკარას შორის, რომლებიც ორივე ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაციის მოკავშირეები არიან.

განცხადებებს, რომლებსაც არ აქვთ იურიდიული სავალდებულოობა, არ ექნებათ რაიმე სარგებელი, მაგრამ ისინი ზიანს აყენებენ კავშირებს, თქვა ჩავუშოღლუმ Haberturk-თან ინტერვიუში. თუ შეერთებულ შტატებს სურს ურთიერთობების გაუარესება, გადაწყვეტილება მათზეა.

Ბატონი. @POTUS – მე ვამაყობ ჩვენი ძველი მეგობრობით და ვიზიარებ თქვენს კრიტიკას თურქეთის გარკვეული პოლიტიკის მიმართ, მაგრამ მოგიწოდებთ გაითვალისწინოთ, რომ ეგრეთ წოდებული სომხების გენოციდის აღიარება მთლიანად თურქ ერს პროვოცირებას მოახდენს; არა მხოლოდ მისი მთავრობა. და ეს დააზარალებს ამერიკის ინტერესებს pic.twitter.com/NbBfgHv4IL

— ელჩი ნამიკ ტანი (@NamikTan) 2021 წლის 23 აპრილი

მაშინ, როცა თურქეთის პრეზიდენტი რეჯეფ თაიფ ერდოღანი შედარებით მეგობრულ ურთიერთობას აკავშირებდა აშშ-ს ყოფილ პრეზიდენტ დონალდ ტრამპთან, აშშ-სა და თურქეთს შორის ურთიერთობა დაიძაბა მთელი რიგი საკითხების გამო, რომელიც მოიცავს თურქეთის მიერ რუსეთის ყიდვას. S-400 თავდაცვის სისტემები, საგარეო პოლიტიკური განსხვავებები სირიასთან დაკავშირებით, ადამიანის უფლებები და სხვა ურთიერთგადამკვეთი სამართლებრივი საკითხები. მიუხედავად იმისა, რომ თურქეთს სანქციები დაუწესა აშშ-ს მთავრობამ ტრამპის ადმინისტრაციის მიერ რუსული თავდაცვის სისტემების შეძენის გამო, აშშ-ს ყოფილმა პრეზიდენტმა ეჭვქვეშ არ დააყენა ერდოღანის ადამიანის უფლებათა ჩანაწერები, რამაც ხელი შეუწყო ორ ლიდერს შორის კონფლიქტის შემცირებას.

სომეხთა გენოციდის აღიარების საპასუხოდ, New York Times-ის ანგარიშში ნათქვამია, რომ თურქეთი შესაძლოა შეეცადოს შეაფერხოს ან გადადოს კონკრეტული პოლიტიკა ბაიდენის ადმინისტრაციის გამწვავების მიზნით, განსაკუთრებით სირიაში, სადაც თურქეთის მსუბუქმა ცეცხლის შეწყვეტამ რუსეთთან უკვე შემცირებული ჰუმანიტარული დახმარების საშუალება მისცა. მისასვლელად და შავ ზღვაში, სადაც ამერიკულმა ხომალდებმა ჯერ ბოსფორისა და დარდანელის გავლით უნდა გაიარონ მხარდამჭერი მისიები უკრაინაში.

უფრო კონკრეტულად, New York Times-ის ანგარიშის მიხედვით, თურქეთს ასევე შეუძლია შეანელოს ნატოს არაწევრი ოპერაციები ინჯირლიკის საჰაერო ბაზაზე, რომელიც მდებარეობს ადანაში, რომელსაც ამერიკული ძალები იყენებენ როგორც ბაზას და სადგურს რეგიონში აღჭურვილობისთვის. მოხსენებაში მითითებულია, რომ თურქეთს შეუძლია პროვოკაციაში ჩაერთოს, რაც გამოიწვევს ქვეყნის წინააღმდეგ ახალ სანქციებს ან მათ ხელახლა დაწესებას, რომლებიც შეჩერებული იყო. მაგალითად, თურქეთს შეუძლია წამოიწყოს სამხედრო მოქმედება ქურთი მებრძოლების წინააღმდეგ, რომლებიც მოკავშირეები არიან აშშ-ს ძალებთან ჩრდილო-აღმოსავლეთ სირიაში.

ასევე, მისი პრეზიდენტობის სამი თვის შემდეგ, ბაიდენს ჯერ არ უთქვამს საუბარი ერდოღანთან. დამკვირვებლები ამბობენ, რომ უცნობია, როდის გაუმჯობესდება ორი ლიდერის ურთიერთობა. გასულ წელს, აშშ-ს 2020 წლის არჩევნებისთვის კამპანიის დროს, The New York Times-თან ინტერვიუში ბაიდენმა ერდოღანს ავტოკრატი უწოდა, რამაც თურქეთის კრიტიკა გამოიწვია.

რა შეიძლება მოხდეს?

მიუხედავად იმისა, რომ აშშ-ს მიერ სომეხთა გენოციდის აღიარება სიმბოლური იქნებოდა, სომხური დიასპორისთვის ეს ბევრს ნიშნავდა. მაგრამ შეიძლება ცოტა რამ გააკეთოს თურქეთმა საპასუხოდ, საკუთარი ინტერესების საფრთხის გარეშე.

Associated Press-თან ინტერვიუში გონულ ტოლმა, თურქული პროგრამის დირექტორმა ახლო აღმოსავლეთის ინსტიტუტში ვაშინგტონში, მიუთითა იმაზე, თუ როგორ შემცირდა ერდოღანის ბერკეტები. თურქეთის ეკონომიკა ასევე განიცდის ზარალს და ამ ფაქტორების ერთობლიობამ შეიძლება გამოიწვიოს ერდოღანის მდუმარე პასუხი. მან ასევე მიუთითა ბაიდენის მიერ გეგმების რეალურად განხორციელებაზე.

ბაიდენი ხმამაღლა საუბრობდა ადამიანის უფლებების დარღვევაზე მსოფლიოს ქვეყნებში, მათ შორის თურქეთში, მაგრამ ეს მის რიტორიკას შორს არ სცილდება, განუცხადა ტოლმა AP-ს. ეს არის შანსი მისთვის, რომ დადგეს ადამიანის უფლებებზე დაბალი ფსონებით.

ᲒᲐᲣᲖᲘᲐᲠᲔᲗ ᲗᲥᲕᲔᲜᲡ ᲛᲔᲒᲝᲑᲠᲔᲑᲡ: