განმარტა: ავღანეთის მოქალაქეობა, განსაზღვრული და ხელახალი განსაზღვრული ათწლეულების განმავლობაში
პაკისტანისა და ბანგლადეშის კონსტიტუციებისგან განსხვავებით, ავღანეთის კონსტიტუცია იწყება ალაჰის ქებით და ასევე კურთხევით ბოლო წინასწარმეტყველისა და მისი მიმდევრებისთვის.
ახალი კონსტიტუცია 1964 წელს მიიღო დიდმა კრებამ, ანუ ლოია ჯირგამ. მეფე ზაჰირ შაჰის მიერ ხელმოწერილი იგი ითვალისწინებდა კონსტიტუციურ მონარქიას და ორპალატიანი საკანონმდებლო ორგანოს. The მოქალაქეობის ცვლილების აქტი (CAA), 2019 წელი უადვილებს არამუსლიმ მიგრანტებს სამი ქვეყნიდან ინდოეთის მოქალაქეობის მიღებას. ეს სერია ადრე განიხილავდა კონსტიტუციებს პაკისტანი და ბანგლადეში . მესამე ქვეყანა არის ავღანეთი:
კონსტიტუციური ისტორია
კონფლიქტებისა და მრავალჯერადი შემოსევების ხანგრძლივ ისტორიაში ვერც ერთი იმპერია ან ერი ვერ აკონტროლებდა ავღანეთს დიდხანს. ბრიტანელებმაც კი, 1839 წლიდან სამი ომის მიუხედავად, ვერ შეძლეს ავღანეთის კონტროლის ქვეშ დარჩენა და ამ ომებიდან მესამეში 1919 წელს დამარცხდნენ. ავღანეთი არ იყო ბრიტანული ინდოეთის ნაწილი და არ იყო გამოყოფილი ინდოეთისგან, რაც მოხსენიებულია ომებიდან. CAA-ს ამოქმედების მიზეზები. რავალპინდის ხელშეკრულებით ავღანეთმა დამოუკიდებლობა მოიპოვა 1919 წელს. პარალელურად, ხელი მოეწერა მეგობრობის ხელშეკრულებას რუსეთთან.
მეფე ამანულალამ მიიღო ავღანეთის კონსტიტუცია 1921 წელს და ისევ 1923 წელს, მაგრამ ტაჯიკებმა ის 1929 წელს ჩამოაგდეს. ახალი კონსტიტუცია ამოქმედდა 1931 წელს. მემარჯვენე ჯგუფების კოალიცია მოვიდა ხელისუფლებაში 1952 წელს და გენერალი დავიდ ხანი გახდა პრემიერ მინისტრი 1954 წელს.
ახალი კონსტიტუცია 1964 წელს მიიღო დიდმა კრებამ, ანუ ლოია ჯირგამ. მეფე ზაჰირ შაჰის მიერ ხელმოწერილი იგი ითვალისწინებდა კონსტიტუციურ მონარქიას და ორპალატიანი საკანონმდებლო ორგანოს. სუვერენიტეტი ერს ეკუთვნოდა და არა ალაჰს. მე-2 მუხლმა ისლამი გამოაცხადა სახელმწიფო რელიგიად და, პაკისტანისა და ბანგლადეშისგან განსხვავებით, აღნიშნულია, რომ სახელმწიფოს რელიგიური რიტუალები უნდა შესრულდეს სუნიტური ჰანაფის დოქტრინის მიხედვით. ამრიგად, სხვა მუსლიმური სექტები გარკვეულწილად უმცირესობებს წარმოადგენდნენ. მაგრამ იმავე მუხლში ასევე ნათქვამია, რომ არამუსლიმები თავისუფლად უნდა შეასრულონ თავიანთი რიტუალები საზოგადოებრივი წესიერებისა და საზოგადოებრივი მშვიდობისთვის კანონით განსაზღვრულ ფარგლებში.
კონსტიტუციის მესამე სათაური საუბრობდა უფლებებსა და მოვალეობებზე (ინდოეთში ფუნდამენტური მოვალეობები 1976 წელს იქნა ჩასმული). პირველი მუხლი აცხადებს, რომ ავღანეთის მოსახლეობას, დისკრიმინაციისა და უპირატესობის გარეშე, აქვს თანაბარი უფლებები და მოვალეობები კანონის წინაშე. ნათქვამია, რომ 26-ე მუხლის მიხედვით თავისუფლების უფლებას არ გააჩნია შეზღუდვები, გარდა სხვათა თავისუფლებისა და საზოგადოებრივი ინტერესებისა. მისი თქმით, სახელმწიფო ვალდებულია დაიცვას თითოეული ადამიანის თავისუფლება და ღირსება. კონსტიტუციაში არ იყო ნახსენები მუსულმანების ან სხვათა რელიგიის თავისუფლება.
საბჭოთა შეჭრა
1978 წელს გადატრიალების შედეგად კომუნისტურმა პარტიამ აიღო ხელისუფლება და გაატარა რადიკალური რეფორმები. გაერთიანებული ერების ორგანიზაციამ დაგმო შეჭრა და აშშ-მ მხარი დაუჭირა ავღანელ მეამბოხეებს სსრკ-სთან ათწლეულ ომში. ინდოეთი მხარს უჭერდა საბჭოთა შეჭრას. საბოლოოდ საბჭოთა არმია დატოვა 1989 წელს და საბჭოთა კავშირის მიერ მხარდაჭერილი მთავრობა დაინგრა 1992 წელს. ამგვარად, 1992 წლამდე, კომუნისტური რეჟიმის პირობებში, უმცირესობების რელიგიური დევნა არ შეიძლებოდა ბრალდებული ყოფილიყო.
1995 წელს ხელისუფლებაში მოვიდა ისლამური მილიცია თალიბანი და შემოიღო რეგრესიული შეზღუდვები ქალთა განათლებაზე და დათარიღდა ისლამური კანონი და სასჯელები. 2001 წელს მათ გაანადგურეს ბუდისტური ქანდაკებები ბამიანში. მათი ექვსწლიანი მმართველობის დროს მუსლიმებიც კი იდევნებოდნენ. 2001 წლის 22 დეკემბერს ჰამიდ კარზაი დაიკავა დროებითი მთავრობის მეთაურად. მოქმედი კონსტიტუცია მიღებული და რატიფიცირებულია 2004 წლის იანვარში.
ასევე წაიკითხეთ | მოქალაქეობის კანონმა შეიძლება გამოიწვიოს ინდოეთ-პაკისტანის კონფლიქტი: იმრან ხანი
რელიგია და უმცირესობების უფლებები
პაკისტანისა და ბანგლადეშის კონსტიტუციებისგან განსხვავებით, ავღანეთის კონსტიტუცია იწყება ალაჰის ქებით და ასევე კურთხევით ბოლო წინასწარმეტყველისა და მისი მიმდევრებისთვის. The პრეამბულა აკეთებს კატეგორიულ განცხადებას, რომ ავღანეთი ეკუთვნის მის ყველა ტომს და ხალხს. ინდოეთის კონსტიტუციისგან განსხვავებით, იგი აღნიშნავს მის ერთგულებას გაერთიანებული ერების ქარტიის, ისევე როგორც ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის მიმართ და ამით აფართოებს არამუსლიმთა უფლებებისა და დისკრიმინაციის აკრძალვას.
მიუხედავად იმისა, რომ ისლამი სახელმწიფო რელიგიადაა გამოცხადებული, მე-2 მუხლი ამბობს, რომ სხვა რელიგიის მიმდევრები თავისუფალი იქნებიან კანონის ფარგლებში თავიანთი რელიგიური რიტუალების განხორციელებაში და შესრულებაში. მე-3 მუხლი პრობლემურია, რადგან ის ადგენს, რომ არცერთი კანონი არ უნდა ეწინააღმდეგებოდეს ისლამის დებულებებსა და დებულებებს. პაკისტანისგან განსხვავებით, სუვერენიტეტი აქ (მე-4 მუხლის მიხედვით) ეკუთვნის ხალხს და არა ალაჰს. 35-ე მუხლი კრძალავს რაიმე პარტიის შექმნას რელიგიური სექტანტობის საფუძველზე, გარდა ტომობრივი, მრევლისა და ენისა. 80-ე მუხლი კრძალავს გასტროლებზე მყოფ მინისტრებს თავიანთი თანამდებობის რელიგიური მიზნებისთვის გამოყენებას. 149-ე მუხლი კრძალავს ისლამისა და ისლამური რესპუბლიკანიზმის პრინციპების შეცვლას. მასში ნათქვამია, რომ ფუნდამენტური უფლებები შეიძლება შეიცვალოს მხოლოდ გარანტიების გასაუმჯობესებლად და გაფართოებისთვის და არა მათი შემცირების ან შეზღუდვის მიზნით.
პირველი ძირითადი უფლება 22-ე მუხლით კრძალავს ყოველგვარ დისკრიმინაციას და განსხვავებას მოქალაქეებს შორის და აცხადებს, რომ ყველა მოქალაქეს აქვს თანაბარი უფლებები და მოვალეობები. ინდოეთმა თანასწორობის უფლება მისცა არამოქალაქეებსაც კი. ავღანეთის კონსტიტუციის 57-ე მუხლი ამბობს, რომ უცხოელებს ექნებათ უფლებები და თავისუფლებები კანონის შესაბამისად.
ინდოეთის, პაკისტანისა და ბანგლადეშისგან განსხვავებით, ავღანეთის კონსტიტუციის 29-ე მუხლი სპეციალურად იყენებს ტერმინს დევნა. ის კრძალავს ადამიანთა დევნას. ამრიგად, ავღანეთში რელიგიური დევნის ბრალდება არ არის მხარდაჭერილი კონსტიტუციის ტექსტით; პრაქტიკაში, გარდა თალიბების ხანმოკლე რეჟიმის დროს, მსგავსი შემთხვევა არ გამოვლენილა. ინდოეთისგან განსხვავებით (მხოლოდ SC, ST & OBC კომისიებს აქვთ კონსტიტუციური სტატუსი), 58-ე მუხლი კონსტიტუციურ სტატუსს ანიჭებს ადამიანის უფლებათა დამოუკიდებელ კომისიას.
პრეზიდენტი შეიძლება გახდეს მხოლოდ ავღანელი მშობლებისგან დაბადებული მუსლიმი მოქალაქეები (ინდოეთში, ნატურალიზებული მოქალაქე შეიძლება გახდეს პრეზიდენტი), მაგრამ ავღანეთის მთავარი სასამართლო, მოსამართლეები და მინისტრები შეიძლება იყვნენ ნატურალიზებული მოქალაქეები.
მოქალაქეობა
1922 წლის ავღანეთის მოქალაქეობის ორიგინალური კანონი ხელით იყო დაწერილი. 1923 წლის კონსტიტუციის მე-8 მუხლი მოქალაქეობას ანიჭებდა ყველა მცხოვრებს რელიგიური დისკრიმინაციის გარეშე. მთავარი მიზანი იყო არა მოქალაქეობა, არამედ თაზკირას, ანუ ეროვნული პირადობის მოწმობების გაცემა. ინდოეთშიც, ინდოეთის მოქალაქეთა ეროვნული რეესტრის (NRIC) კონცეფცია მოვიდა ეროვნული პირადობის მოწმობის წესებით, 2003 წ. ავღანეთის მე-8 მუხლი მოქალაქეობას ანიჭებდა მხოლოდ მამაკაცებს და ეფუძნებოდა jus sanguinis-ის ან სისხლის ნათესაობის ვიწრო პრინციპს. მაგრამ 1936 წლის 7 ნოემბერს მიღებულ იქნა ახალი კანონი მოქალაქეობის შესახებ და, 1930 წლის ჰააგის კონვენციის მიხედვით, მიღებულ იქნა jus soli ან დაბადებით მოქალაქეობა. მე-2 მუხლში ნათქვამია, რომ ავღანელი მშობლებისგან დაბადებული ყველა ბავშვი ქვეყნის შიგნით ან მის ფარგლებს გარეთ იქნება ავღანეთის მოქალაქეები.
ინდოეთის კონსტიტუცია და ორიგინალური მოქალაქეობის აქტი ასევე ეფუძნებოდა jus soli-ს, მაგრამ 1986 და 2003 წლების შესწორებები ახლა მიღებულია jus sanguinis; 2003 წლის 31 დეკემბრის შემდეგ დაბადებული ბავშვებისთვის ორივე მშობელი უნდა იყოს ინდოეთის მოქალაქე. ნებისმიერ უცხოელს, რომელიც ხუთი წლის განმავლობაში ცხოვრობდა ავღანეთში, შეეძლო ავღანეთის მოქალაქეობის მიღება. დამოკიდებული პრინციპის მიხედვით, ნებისმიერმა ქალმა, რომელიც დაქორწინდა უცხოელზე, დაკარგა მოქალაქეობა, მაგრამ შეეძლო დაებრუნებინა ის, თუ მისი ქორწინება შემდგომში განქორწინებით დამთავრდებოდა. ავღანელ მამაკაცებზე დაქორწინებულ არაავღანელ ქალებს მოქალაქეობა მიენიჭათ.
კომუნისტურმა რეჟიმმა რამდენიმე ცვლილება მოიტანა. 1986 წლის 5 მაისს მოქალაქეობა განისაზღვრა, როგორც სამართლებრივი და პოლიტიკური ურთიერთობა ეროვნულსა და ავღანეთის დემოკრატიული რესპუბლიკის სახელმწიფოს შორის. ინდოეთი არ განსაზღვრავს მოქალაქეობას. პირველად ავღანეთში ორმაგი მოქალაქეობა გაუქმდა. დამოუკიდებელი პრინციპი იქნა მიღებული დაქორწინებული ქალების მიმართ.
1979 წელს მეფის მოქალაქეობა ჩამოერთვა უცხო ძალების მხარდაჭერის გამო; იგი 1992 წელს აღადგინა ახალმა მთავრობამ. ავღანეთის რესპუბლიკის ახალი კანონი ძალაში შევიდა 1992 წლის 15 მარტს, მაგრამ მნიშვნელოვანი ცვლილება არ მომხდარა გარდა იმისა, რომ მოქალაქეობაზე უარის თქმა საჭიროებდა პარლამენტის დამტკიცებას და პრეზიდენტის თანხმობას. ეს კანონი 2000 წლის 11 ივნისს შეცვალა ავღანეთის ისლამურმა ემირატმა, ყოველგვარი არსებითი ცვლილების გარეშე. 28-ე მუხლის თანახმად, ავღანელი ქალი ახლა ინარჩუნებს მოქალაქეობას უცხოელზე დაქორწინების მიუხედავად. მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, ბავშვი, რომელიც დაიბადა ავღანეთში ან მის ფარგლებს გარეთ, ავღანელი მშობლებისგან არის მოქალაქე. ავღანეთში უცხოელებისგან დაბადებულ ბავშვსაც კი შეუძლია მიიღოს მოქალაქეობა 18 წლის ასაკში, თუ ის გადაწყვეტს იქ დარჩენას და თუ კიდევ ექვსი თვის განმავლობაში არ მიმართავს იმავე მოქალაქეობას, როგორც მისი მშობლები. 2001 წელს კვლავ მიიღეს ორმაგი მოქალაქეობა.
მე-12 მუხლი ამბობს, რომ თუ ბავშვი დაიბადა ავღანეთში და მშობლების დოკუმენტები აჩვენებს, რომ მათი მოქალაქეობის დამადასტურებელი საბუთი არ არის ხელმისაწვდომი, ბავშვი ჩაითვლება ავღანელად. ინდოეთს რომ მიეღო ეს წესი, 2 მილიონი ბავშვი მოხვდებოდა ასამის NRC-ში. გაეროს მოქალაქეობის არმქონე პირთა უფლებების 1954 წლის კონვენციის შესაბამისად, ყველა მოქალაქეობის არმქონე პირი ითვლება ავღანეთის მოქალაქეებად. მოქალაქეობა ნატურალიზაციით ენიჭება ყველას, ვინც იქ ცხოვრობს ხუთი წლის განმავლობაში.
საბჭოთა შემოჭრისა და შემდგომი კონფლიქტის შემდეგ, ავღანეთში მილიონობით მიგრაცია დაინახა. 2017 წელს მიღებული იქნა 1773 განცხადება უარის თქმის შესახებ ინდუსებისა და სიქების ჩათვლით. ყველა მიგრაცია არ იყო რელიგიური დევნის ან საფუძვლიანი შიშის გამო.
მოქმედი კონსტიტუციის მე-4 მუხლი აცხადებს, რომ ავღანეთის ერი შედგება ყველა პირისგან, რომელსაც აქვს ავღანეთის მოქალაქეობა და სიტყვა ავღანური გამოიყენება ყველა მოქალაქის მიმართ. თამამ და კატეგორიულ განცხადებაში ნათქვამია, რომ არცერთ პირს არ უნდა ჩამოერთვას მოქალაქეობა. 28-ე მუხლი მოიხსენიებს მას, როგორც ძირითად უფლებას და აცხადებს, რომ არცერთ ავღანეთის მოქალაქეს არ უნდა ჩამოერთვას მოქალაქეობა ან მიესაჯა საშინაო ან უცხოური გადასახლებით. პაკისტანისა და ბანგლადეშის მსგავსად, ავღანეთი არც ანიჭებს და არც უარყოფს მოქალაქეობას რელიგიის საფუძველზე.
ავტორი არის კონსტიტუციური სამართლის ექსპერტი და NALSAR სამართლის უნივერსიტეტის ვიცე-კანცლერი, ჰაიდერაბადი
ᲒᲐᲣᲖᲘᲐᲠᲔᲗ ᲗᲥᲕᲔᲜᲡ ᲛᲔᲒᲝᲑᲠᲔᲑᲡ:
