განმარტა: რამდენადაც ავღანეთი თალიბანის ხელშია, რას ნიშნავს ეს ახლო აღმოსავლეთისთვის?

ახლო აღმოსავლეთისა და ჩრდილოეთ აფრიკის ყველა კუთხე გარკვეულწილად იქნება შეხება ავღანეთში ამერიკული ავტორიტეტის წარუმატებლობის გამო, რაც ყველაზე გრძელი ომია მის ისტორიაში.

თალიბანის მებრძოლები დარაჯობენ ქალაქ ღაზნის შიგნით, ქაბულის სამხრეთ-დასავლეთით, ავღანეთი, პარასკევი, 13 აგვისტო, 2021. (AP ფოტო: გულაბუდინ ამირი)

(Საუბარი)

მე-19 საუკუნეში ფრაზა „დიდი თამაში“ გამოიყენებოდა ავღანეთსა და მეზობელ ცენტრალურ და სამხრეთ აზიის ტერიტორიებზე ძალაუფლებისა და გავლენისთვის კონკურენციის აღსაწერად ბრიტანეთისა და რუსეთის იმპერიებს შორის.

არც ერთმა მხარემ არ გაიმარჯვა იქ, რაც ცნობილი გახდა, როგორც 'იმპერიების სასაფლაო'.

ორი საუკუნის შემდეგ ამერიკის ზესახელმწიფოს მსგავსი რეალობა გაახსენდა.

ავღანეთის უკმარისობა, რომლის დროსაც აშშ-ს მიერ გაწვრთნილი და აღჭურვილი ავღანეთის არმია საათებში დაინგრა, ამერიკის ძალაუფლების საზღვრების შეხსენებას წარმოადგენს ახლო აღმოსავლეთში.

აშშ-ის პრეზიდენტი ჯო ბაიდენი შეიძლება ითმენს ყველაზე მწვავე კრიტიკას კატასტროფულად განხორციელებული გაყვანის გამო. მაგრამ არსებობს უამრავი ბრალდება, რომელიც დათარიღებულია თავდაპირველი უბედური გადაწყვეტილებით, აეშენებინათ ქვეყანა, რომელიც ეწინააღმდეგებოდა გარე ჩარევას ათასობით წლის განმავლობაში.

ქაბულის დაცემისა და აშშ-ს ნაჩქარევი გასვლის შემდეგ ქვეყნიდან, რომელზეც მან 1 ტრილიონი დოლარი დახარჯა, რჩება კითხვა: რა იქნება შემდეგი ახლო აღმოსავლეთისთვის?

ეს არის კითხვა, რომლის რკალი გადაჭიმულია დასავლეთით მაროკოდან აღმოსავლეთით პაკისტანამდე, ჩრდილოეთით თურქეთიდან ყურეში და აფრიკის რქამდე.

ახლო აღმოსავლეთისა და ჩრდილოეთ აფრიკის ყველა კუთხე გარკვეულწილად იქნება შეხება ავღანეთში ამერიკული ავტორიტეტის წარუმატებლობის გამო, რაც ყველაზე გრძელი ომია მის ისტორიაში.

ამერიკის ანგარიშს ასევე იზიარებენ მისი ნატოს მოკავშირეები და ისეთი ქვეყნები, როგორიცაა ავსტრალია. ავსტრალიის დაუფიქრებელმა მონაწილეობამ ავღანეთის მიმართ უსასრულო ვალდებულებაში ცენზურის მოზიდვა უნდა გამოიწვიოს.

ახალი საიგონი?

გარდაუვალია, შედარება ხდება ამერიკის პანიკური გაყვანის ქაბულიდან და მსგავსი სცენები საიგონში, 46 წლის წინ .

გარკვეული თვალსაზრისით, ავღანეთის სიტუაცია უფრო შემაშფოთებელია, რადგან ახლო აღმოსავლეთის დიდი ნაწილი ქაოსში ჩავარდნის საფრთხის წინაშეა.

1975 წელს სამხრეთ ვიეტნამის არმიის დამარცხებამ შესაძლოა გავლენა მოახდინოს ინდო-ჩინეთის მეზობელ სახელმწიფოებში განვითარებულ მოვლენებზე, მაგრამ ზარალი დიდწილად შეჩერდა.

ავღანეთი განსხვავებულია იმ გაგებით, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ამერიკის სანდოობა და თავდაჯერებულობა შელახული იყო ვიეტნამში, ის რჩებოდა დომინანტურ სამხედრო ძალად დასავლეთ წყნარ ოკეანეში ჩინეთის აღზევებამდე.

ახლო აღმოსავლეთში, შემცირებული ვაშინგტონი - რომელშიც ნდობა მისი ვალდებულებების შესრულების უნარის მიმართ შეირყევა, თუ არ დაირღვა - აღმოაჩენს, რომ მისი ავტორიტეტი კითხვის ნიშნის ქვეშ დადგება.

ეს ხდება იმ დროს, როდესაც ჩინეთი და რუსეთი გლობალურად ამოწმებენ ამერიკის გადაწყვეტილებას. თავად რეგიონში, თურქეთი და ირანი უკვე ცდილობენ შეავსონ ვაკუუმი, რომელიც გამოაშკარავებულია ამერიკის მარცხით.

პეკინს და მოსკოვს, საკუთარი მიზეზების გამო, აქვთ ინტერესი ავღანეთის მომავლის მიმართ. ჩინეთისთვის ეს სცილდება მხოლოდ საზღვრის გაზიარებას, ხოლო რუსეთისთვის ეს არის ისტორიული შეშფოთება ავღანური ექსტრემიზმის შესახებ, რომელიც აინფიცირებს მის საკუთარ მუსულმანურ მოსახლეობას და მის პერიფერიაზე მყოფი ეროვნული სახელმწიფოების მოსახლეობას.

ბოლო დროს ჩინეთი ამუშავებს თალიბანის ლიდერებს. მისმა საგარეო საქმეთა მინისტრმა ვანგ იიმ გასულ თვეში გამართა კარგად ცნობილი შეხვედრა ავღანეთის თალიბანის პოლიტიკურ ლიდერთან მულა აბდულ ღანი ბარადართან.

შემდეგ არის პაკისტანი, რომელიც წლების განმავლობაში მხარს უჭერდა თალიბანს როგორც ფარულად, ასევე აშკარად. ისლამაბადი დაინახავს ამერიკულ ექსტრემალურ დისკომფორტში შესაძლებლობებს საკუთარი თავისთვის უფრო მნიშვნელოვანი რეგიონალური როლის შესრულება.

ეს არ უნდა დავივიწყოთ პაკისტანის მჭიდრო კავშირები ჩინეთთან და მისი არასტაბილური ურთიერთობა შეერთებულ შტატებთან.

თავად ავღანეთში, თალიბანმა შეიძლება შეასრულოს თავისი ვალდებულებები, რომ ის შეიცვალა და რომ შეეცდება დაამყაროს კონსენსუსის მმართველობა ქვეყანაში სისხლიანი ეთნიკური და ტომობრივი დაყოფით.

თუ გავითვალისწინებთ თალიბების სასტიკი რეპრესიების შესახებ ადრეულ მინიშნებებს მისი მტრების წინააღმდეგ და ჭურვებით შოკირებული ავღანეთის მოსახლეობის პანიკური რეაქციის გათვალისწინებით, რწმენის ნახტომი დასჭირდება იმის დასაჯერებლად, რომ ბევრი რამ შეიცვალა.

ასობით ადამიანი იკრიბება აშშ-ს საჰაერო ძალების C-17 სატრანსპორტო თვითმფრინავის მახლობლად ქაბულის საერთაშორისო აეროპორტის პერიმეტრზე, ავღანეთი, ორშაბათი, 16 აგვისტო, 2021. (AP ფოტო: შეკიბ რაჰმანი)

რა გავლენა ექნება მას ახლო აღმოსავლეთში?

მიეცემათ თუ არა უფლება ალ-ქაიდას და ისლამური სახელმწიფოს ფრენჩაიზებს, აღადგინონ თავი თალიბების მიერ კონტროლირებად ავღანეთში? განაახლებს თუ არა თალიბანი ტერორიზმის სპონსორ სახელმწიფოს? განაგრძობს თუ არა ის ავღანეთის გამოყენებას ოპიუმის ვაჭრობაში გიგანტური ბაზრის ბაღად?

სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, შეიცვლება თუ არა თალიბანი თავის გზებს და მოიქცევა ისე, რომ არ იყოს საფრთხე მეზობლებისთვის და ზოგადად რეგიონისთვის?

დან ამერიკის პერსპექტივა ავღანეთიდან მისი გასვლა ტოვებს მის მცდელობებს, სიცოცხლე შეიტანოს ირანთან ბირთვულ შეთანხმებაში, როგორც მისი დაუმთავრებელი ახლო აღმოსავლეთის საქმის მთავარი ნაწილი - თუ გვერდით გადავდებთ ერთი შეხედვით გადაუჭრელ ისრაელ-პალესტინას დავას.

ერთობლივი სამოქმედო ყოვლისმომცველი გეგმის (JCPOA) აღორძინების მცდელობამ შექმნა ბაიდენის ადმინისტრაციის ძალისხმევის ქვაკუთხედი ახლო აღმოსავლეთში უფრო კონსტრუქციული ჩართვისთვის.

პროგრესი იკლებს. -ის არჩევნები ირანის ახალი მკაცრი პრეზიდენტი კიდევ უფრო ართულებს კომპრომისის მიღწევის მცდელობებს. პრეზიდენტ დონალდ ტრამპის მიერ მიტოვებული JCPOA-ს გაუქმება გაურკვევლობის ახალ ფენას - და რისკს - დაამატებს ახლო აღმოსავლეთის გამოთვლებს.

მეზობელ ავღანეთში განვითარებით უფრო დაინტერესებული მხარე არ იქნებოდა, ვიდრე თეირანის ხელმძღვანელობა. ირანის ურთიერთობა თალიბანთან ხანდახან დაძაბული იყო, ზოგიერთში კი თანამშრომლობითი, ავღანეთის შიი მოსახლეობის მიმართ არასათანადო მოპყრობის გამო თეირანში არსებული შფოთვის გათვალისწინებით.

შიიტური ირანი და სუნიტი ფუნდამენტალისტი თალიბანი არ არიან ბუნებრივი პარტნიორები.

უფრო შორს, ბოლო მოვლენები ავღანეთში მიიპყრობს ყურის ქვეყნების ყურადღებას. ყატარმა თალიბებს დიპლომატიური თავშესაფარი უზრუნველჰყო განის დამარცხებულ მთავრობასთან სამშვიდობო მოლაპარაკებების დროს. ეს სამშვიდობო ინიციატივა, აშშ-ს ეგიდით, ახლა გამოვლინდა, რომ ეს იყო თალიბანის ამბიციების ჩაშლა, დაბრუნებულიყვნენ ხელისუფლებაში საკუთარ თავზე.

როგორ შეეძლო ნებისმიერ გონივრული დამკვირვებელს სხვაგვარად დაეჯერებინა, დამაბნეველია.

თალიბანის მებრძოლები ფოტოს გადაღებას პოზირებენ ქალაქ ყანდაჰარში, სამხრეთ-დასავლეთ ავღანეთში, კვირა, 15 აგვისტო, 2021. (AP ფოტო: Sidiqullah Khan)

საუდის არაბეთი განცვიფრებული იქნება ბოლო რამდენიმე დღის განვითარებით, რადგან რიადის ინტერესებში არ შედის ამერიკის ავტორიტეტის შელახვა რეგიონში. მაგრამ საუდელებს აქვთ საკუთარი დიდი ხნის კავშირები თალიბანთან.

საუდის არაბეთის საგარეო პოლიტიკაში ავღანეთი არ არის ნულოვანი ჯამის თამაში.

ზოგადად, რეგიონში აშშ-ს პოზიციის დარტყმა შემაშფოთებელი იქნება მისი ზომიერი არაბული მოკავშირეებისთვის. ეს მოიცავს ეგვიპტესა და იორდანიას. ორივესთვის, თალიბანის საკუთარი ვერსიებით, რომლებიც ჩრდილში იმალება, ავღანეთში მოვლენები არ არის კარგი ამბავი.

თალიბანის წარმატება ავღანეთში ასევე გავლენას მოახდენს ახლო აღმოსავლეთის ყველაზე ცეცხლოვან კუთხეზე. როგორც ერაყში, ასევე სირიის ნაწილებში, სადაც აშშ ინარჩუნებს სამხედრო ყოფნას, ამერიკის გასვლა შემაშფოთებელი იქნება.

ლიბანში, რომელიც ყველა განზრახვით და მიზნისთვის გახდა წარუმატებელი სახელმწიფო, ავღანეთის დეგუსტაცია სიბნელეს გაამძაფრებს.

ისრაელი გამოთვლის იმ უკუსვლას, რომელიც განიცადა მის მთავარ მოკავშირეს. ახლო აღმოსავლეთში გაზრდილი არასტაბილურობა ისრაელის სასარგებლოდ არ ჩანს.

ამ მომდევნო ფაზაში, ამერიკა უეჭველად დაიხევს ყველა ვალდებულებას, გარდა მისი ყველაზე მწვავე შუა აღმოსავლეთის ვალდებულებებს. ეს იქნება დრო, როდესაც ის დაფიქრდება იმაზე, თუ რა გაკვეთილები შეიძლება ვისწავლოთ ავღანეთის მტკივნეული გამოცდილებიდან.

ერთი გაკვეთილი, რომელიც გადამწყვეტი უნდა იყოს ამერიკასა და მის მოკავშირეებთან დაკავშირებით: წარუმატებელი სახელმწიფო ომების ბრძოლა წაგებული წინადადებაა.

ᲒᲐᲣᲖᲘᲐᲠᲔᲗ ᲗᲥᲕᲔᲜᲡ ᲛᲔᲒᲝᲑᲠᲔᲑᲡ: