განმარტა: რატომ აყენებს აია სოფიას მეჩეთად დაბრუნება თურქეთის საერო რწმუნებათა ლოცვაზე
ქვეყნისთვის სატელევიზიო მიმართვისას ერდოღანმა თქვა, რომ გარდაქმნას ექვსი თვე დასჭირდება. მთელი თავისი გამოსვლისას დამკვირვებლებმა აღნიშნეს, რომ პრეზიდენტმა არ ახსენა ათათურქი, თურქეთის რესპუბლიკის დამფუძნებელი, შესაძლოა მიზანმიმართული ნაბიჯით ამ ასოციაციის ამოღების მიზნით აია სოფიას ტაძრიდან.
ბიზანტიური ეპოქის აია სოფიას ხედი, იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლი და სტამბულის ერთ-ერთი მთავარი ტურისტული ღირსშესანიშნაობა სტამბოლის ისტორიულ სულთანაჰმეტის რაიონში, პარასკევი, 2020 წლის 10 ივლისი. პარასკევს თურქეთის უმაღლესი სასამართლო ნებადართულია თითქმის 1500 წლის აგია სოფიას მუზეუმიდან მეჩეთად გადაკეთება. . მრავალსაუკუნოვანი ნაგებობა, რომელიც იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაშია შეტანილი, თავდაპირველად საკათედრო ტაძარი იყო ბიზანტიის იმპერიაში, სანამ იგი მეჩეთად გადაიქცეოდა 1453 წელს, როდესაც კონსტანტინოპოლი დაეცა სულთან მეჰმედ II-ის ოსმალეთის ძალებს. თუმცა 1930-იან წლებში თურქეთის რესპუბლიკის დამფუძნებელმა მუსტაფა ქემალ ათათურქმა მეჩეთი დახურა და მუზეუმად აქცია, რათა ქვეყანა უფრო საერო გაეხადა.
თურქეთის სახელმწიფო საბჭომ თავის გადაწყვეტილებაში გამოაცხადა, რომ ქვეყნის დამფუძნებლის მიერ აია სოფიას მეჩეთიდან მუზეუმად გადაკეთება უკანონოა. სასამართლოს განაჩენის გამოცხადებიდან ერთი საათის შემდეგ, თურქეთის პრეზიდენტმა რეჯეფ თაიფ ერდოღანმა გამოსცა ბრძანება, რომელშიც ნათქვამია, რომ აია სოფია ღია იყო მუსლიმებისთვის. ბრძანებაში ნათქვამია: მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება აიასოფიას მეჩეთის მართვა….. რელიგიურ საქმეთა დირექტორატს გადაეცა და თაყვანისმცემლობისთვის გახსნა.
გილოცავ. pic.twitter.com/MzP6nzn9Jc
— რეჯეფ თაიფ ერდოღანი (@RTERdogan) 2020 წლის 10 ივლისი
პარასკევს, სახელმწიფო საბჭომ ერთხმად გააუქმა 1934 წლის მთავრობის გადაწყვეტილება ძეგლის სტატუსთან დაკავშირებით და განაცხადა, რომ აია სოფია მეჩეთად იყო დარეგისტრირებული მის ქონებრივ დოკუმენტებში.
სასამართლოს დადგენიდან მალევე, აია სოფიას გადამოწმებული სოციალური მედიის გვერდები, რომლებიც შენობას მუზეუმად უწოდებდნენ, წაიშალა. აია სოფიას სტატუსის ცვლილება ხდება საერთაშორისო საზოგადოების, მათ შორის იუნესკოსგან, არაერთგზის გაფრთხილების შემდეგ, რომ თურქეთი არ განაგრძო ეს გეგმები.
რა რეაქცია მოჰყვა აია სოფიას სტატუსის ცვლილებას?
ადგილობრივი ახალი ამბების რეპორტაჟები ავრცელებენ სტამბოლში ხალხის ვიზუალს, რომლებიც იკრიბებოდნენ აია სოფიას წინ მას შემდეგ, რაც სასამართლომ გამოაცხადა გადაწყვეტილება, განაჩენის აღსანიშნავად. განაჩენის გამოტანამდე კვირით ადრე, მსოფლიო პატრიარქმა ბართლომემ სტამბოლში, მართლმადიდებელ ქრისტიანთა სულიერმა წინამძღოლმა, განაცხადა, რომ აია სოფიას მეჩეთად გადაქცევა აღმოსავლეთსა და დასავლეთს დაარღვევს.
განაჩენის შემდეგ, რუსეთის მართლმადიდებლური ეკლესიის სპიკერმა ვლადიმერ ლეგოიდამ განაცხადა: მილიონობით ქრისტიანის შეშფოთება არ ისმოდა... სასამართლოს დღევანდელი გადაწყვეტილება აჩვენებს, რომ ამ საკითხში უკიდურესი დელიკატურობის აუცილებლობის ყველა მოწოდება იგნორირებული იყო.
საბერძნეთის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ ადრე გაავრცელა ძლიერი განცხადება, რომელშიც ნათქვამია, რომ ეს კონვერტაცია არღვევს იუნესკოს „მსოფლიო კულტურული და ბუნებრივი მემკვიდრეობის დაცვის კონვენციას“, სადაც მსოფლიო კულტურული მემკვიდრეობის მუზეუმი გამოიყენებოდა სხვა მიზნებისთვის.
განაჩენის შემდეგ, საბერძნეთის კულტურის მინისტრმა ლინა მენდონმა თქვა, რომ გადაწყვეტილება აბსოლუტურად ადასტურებს, რომ თურქეთში დამოუკიდებელი მართლმსაჯულება არ არსებობს და თქვა, რომ ეს ნაბიჯი არის ღია პროვოკაცია ცივილიზებული სამყაროსთვის. პრეზიდენტ ერდოღანის მიერ გამოვლენილი ნაციონალიზმი… მის ქვეყანას ექვსი საუკუნის უკან აბრუნებს, დასძინა მენდონმა. კვიპროსმა დაგმო გადაწყვეტილება და ევროკავშირმა განაცხადა, რომ ის სამწუხაროა.
მუსლიმები საღამოს ლოცვებს სთავაზობენ ბიზანტიური ეპოქის აია სოფიას გარეთ. (AP ფოტო) აშშ-ს სახელმწიფო დეპარტამენტმა განაცხადა, რომ იმედგაცრუებული იყო ამ ნაბიჯით და მიუთითა, რომ დააკვირდება თურქეთის გეგმებს აია სოფიას მიმართ, რათა უზრუნველყოს იგი ყველასთვის ხელმისაწვდომობის გარეშე.
თურქეთმა მხარდაჭერა აღმოაჩინა ჩრდილოეთ კვიპროსის თურქულ რესპუბლიკაში (TRNC), ტერიტორია, რომელიც აღიარებულია მხოლოდ თურქეთის მთავრობის მიერ. პრემიერ-მინისტრმა ერსი თათარმა თქვა: აია სოფია არის თურქული, მეჩეთი და მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლი 1453 წლიდან. გადაწყვეტილება მისი მეჩეთად გამოყენებისა და ამავე დროს მუზეუმად მონახულების შესახებ საღი და სასიამოვნოა.
მკვლევარების თქმით, ერდოღანი ამ გეგმების მიმართ მცირე წინააღმდეგობას შეხვდა თურქეთში, რადგან რელიგიურ უმცირესობებს არ სურდათ ჩართულიყვნენ ისეთ საკითხში, რომელიც პოლარიზებულ საკითხად განიხილება. განაჩენის შემდეგ მათი პოზიცია ძირითადად იგივე დარჩა და თურქეთში ცოტამ თუ გამოთქვა საჯაროდ დაგმო ძეგლის სტატუსის შეცვლა.
რას ნიშნავს ეს აია სოფიასთვის?
ერდოღანმა განაცხადა, რომ აია სოფია მეჩეთად 85 წლის შემდეგ 24 ივლისს პარასკევის ლოცვით გაიხსნება. ადგილობრივი ახალი ამბების ცნობით, თურქეთში შესვლის საფასური, რომელიც დაწესებული იყო იმ დროს, როდესაც ძეგლი მუზეუმი იყო, მოიხსნება, რაც მას უფასო გახდება ყველა მნახველისთვის. მიუხედავად სტატუსის ცვლილებისა, აია სოფია კვლავ ღია იქნება უცხოელი და ადგილობრივი ტურისტებისთვის. ქვეყნისთვის სატელევიზიო მიმართვისას ერდოღანმა თქვა, რომ გარდაქმნას ექვსი თვე დასჭირდება. მთელი თავისი გამოსვლისას დამკვირვებლებმა აღნიშნეს, რომ პრეზიდენტმა არ ახსენა ათათურქი, თურქეთის რესპუბლიკის დამფუძნებელი, შესაძლოა მიზანმიმართული ნაბიჯით ამ ასოციაციის ამოღების მიზნით აია სოფიას ტაძრიდან.
გაურკვეველია, აისახება თუ არა აია სოფიას გადაკეთება ბიზანტიურ ნამუშევრებსა და მოზაიკაზე ძეგლის შიგნით. 1453 წელს, როდესაც კონსტანტინოპოლი დაეცა სულთან მეჰმედ II-ის ოსმალეთის ძალებს, აია-სოფია დაარბიეს დამპყრობელმა ოსმალებმა და მალევე მეჩეთად აქციეს. შემდეგ აია სოფიას სტრუქტურას დაექვემდებარა რამდენიმე შიდა და გარე ცვლილებები, სადაც მართლმადიდებლური სიმბოლოები ამოიღეს ან შელესეს და მინარეთები დაემატა სტრუქტურის ექსტერიერს. ამ ბიზანტიური სიმბოლოებიდან ბევრი დღესაც ჩანს და სოციალური მედიის ბევრმა მომხმარებელმა გამოხატა შეშფოთება დარჩენილი მოზაიკისა და ნამუშევრების მომავლის შესახებ, როდესაც მეჩეთი ხელახლა გაიხსნება.
ქალი სტუმრობს ბიზანტიის ეპოქის აია სოფიას. (AP ფოტო) ასევე გაურკვეველია, გააგრძელებს თუ არა ძეგლი იუნესკოს მემკვიდრეობის სტატუსს მეჩეთად გადაქცევის შემდეგ, თუ საერთაშორისო ორგანიზაცია გააუქმებს მის აღნიშვნას. გადაწყვეტილების შემდეგ ორგანიზაციამ გაავრცელა განცხადება, რომელშიც ნათქვამია: იუნესკომ მოუწოდებს თურქეთის ხელისუფლებას დაუყოვნებლად გახსნას დიალოგი, რათა თავიდან აიცილოს უკან გადადგმული ნაბიჯი ამ განსაკუთრებული მემკვიდრეობის უნივერსალური ღირებულებიდან, რომლის დაცვაც განიხილება მსოფლიო მემკვიდრეობის კომიტეტის მიერ. შემდეგი სესია.
ასევე გაურკვეველია, გამოყენებული იქნება თუ არა აია სოფიას საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილება სხვა საზოგადოებრივი ადგილების გადაქცევისთვის, რომლებიც ათათურქმა გადააქცია მუზეუმებად, მაგალითად, სტამბოლში თოფქაფის სასახლე, ოსმალეთის იმპერიის ყოფილი ადგილი.
Express განმარტაარის ახლატელეგრამა. დააწკაპუნეთ აქ შემოუერთდით ჩვენს არხს (@ieexplained) და იყავით განახლებული უახლესი ამბებით
რას ნიშნავს ეს თურქეთში სეკულარიზმისთვის?
განაჩენის გამოტანიდან მალევე მიცემულ ინტერვიუში ნობელის პრემიის ლაურეატმა ორჰან ფამუქმა BBC-ს განუცხადა: ჩემსავით მილიონობით სეკულარული თურქი ტირის, მაგრამ მათი ხმა არ ისმის... მეჩეთად გადაქცევა ნიშნავს იმას, რომ თქვა დანარჩენი მსოფლიო, სამწუხაროდ, ჩვენ აღარ ვართ სეკულარული.
მკვლევარები თვლიან, რომ ერდოღანმა სისტემატურად გაანადგურა მუსტაფა ქემალ ათათურქის სეკულარული იდეალები, რომლებზეც დაარსდა თანამედროვე თურქეთის რესპუბლიკა. პრეზიდენტი რეჯეფ თაიფ ერდოღანი და მისი AK-პარტიის დომინირება თურქეთის პოლიტიკურ სფეროზე თითქმის ორი ათწლეულის მანძილზე ნელ-ნელა უბიძგებს მას კონსტიტუციურად სეკულარული ქვეყნიდან უფრო რელიგიურ და კონსერვატიულ ერამდე. გარეგნულად, AK პარტია აცხადებს, რომ არის სეკულარული, მაგრამ როგორც აია სოფიას საქმეში მოწმდება, როგორც ჩანს, პარტია არ დააყოვნებს შეცვალოს ათათურქის საერო მემკვიდრეობა საკუთარი პოლიტიკური მიზნების მისაღწევად.
ფაილის ფოტო: ხალხი სტუმრობს ჰაგია სოფიას ან აიასოფიას, იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლს, რომელიც ბიზანტიური ტაძარი იყო მეჩეთად და ამჟამად მუზეუმად გადაკეთებამდე, სტამბოლში, თურქეთი, 2020 წლის 2 ივლისი. REUTERS/Murad Sezer/File Photo დამკვირვებლები თვლიან, რომ ერდოღანის გეგმები აია სოფიას გადაკეთებასთან დაკავშირებით მჭიდროდ იყო დაკავშირებული მის მცდელობებთან პოლიტიკური ქულების მოპოვებისა და პოლიტიკური მხარდაჭერის მოპოვებასთან, განსაკუთრებით კონსერვატორთა შორის, რომელიც მცირდება 2019 წლის სტამბოლის მუნიციპალურ არჩევნებში დამარცხების შემდეგ.
თუმცა, ბოლო ორი წლის განმავლობაში თურქეთში სეკულარიზმზე ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ ქვეყანაში ბევრი, განსაკუთრებით ახალგაზრდა მოქალაქე, ნაკლებად რელიგიურია, მიუხედავად მთავრობის მცდელობისა, ხელი შეუწყოს დადგენილი რელიგიური ქცევის თავის ვერსიას. ერდოღანმა ერთხელ განაცხადა, რომ მას სურდა ღვთისმოსავი თაობის შექმნა. ანალიტიკოსები თვლიან, რომ ახალგაზრდა თურქები არ არიან დაინტერესებულნი ამ ბრენდის რელიგიით და აქტიურად უბიძგებენ მის წინააღმდეგ.
ᲒᲐᲣᲖᲘᲐᲠᲔᲗ ᲗᲥᲕᲔᲜᲡ ᲛᲔᲒᲝᲑᲠᲔᲑᲡ:
