განმარტა: რატომ სურს თურქეთს აია სოფიას მეჩეთად გადაკეთება

სტამბოლში ამ საკულტო ნაგებობის მშენებლობა დაიწყო 532 წელს ბიზანტიის იმპერიის მმართველის იუსტინიანე I-ის მეფობის დროს, როდესაც ქალაქი ცნობილი იყო როგორც კონსტანტინოპოლი.

ბიზანტიური ეპოქის აია სოფიას საჰაერო ხედი, სტამბოლის ერთ-ერთი მთავარი ტურისტული ღირსშესანიშნაობა სტამბოლის ისტორიულ სულთანაჰმეტის რაიონში, შაბათი, 2020 წლის 25 აპრილი. (AP Photo)

თურქეთის უზენაესი სასამართლო ამ კვირაში შეიკრიბა, რათა გადაწყვიტოს, შეიძლება თუ არა სტამბოლის ხატოვანი აია სოფიას მუზეუმი მეჩეთად გადაქცევა. სასამართლოს გადაწყვეტილება სავარაუდოდ ორ კვირაში იქნება.

1500 წლის ნაგებობა, რომელიც იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაშია შეტანილი, თავდაპირველად საკათედრო ტაძარი იყო, სანამ მეჩეთად გადაიქცევოდა. 1930-იან წლებში თურქეთის რესპუბლიკის დამფუძნებელმა მუსტაფა ქემალ ათათურქმა მეჩეთი დახურა და მუზეუმად აქცია, რათა ქვეყანა უფრო საერო გაეხადა.

დიდი ხანია ქვეყანაში ისლამისტური ჯგუფებისა და ნაციონალისტების მხრიდან მოწოდებები იყო აია სოფიას მეჩეთად გადაქცევის შესახებ.

გასულ წელს, ადგილობრივი არჩევნების დაწყებამდე რამდენიმე დღით ადრე, თურქეთის პრეზიდენტმა რეჯეფ თაიფ ერდოღანმა თქვა, რომ ძალიან დიდი შეცდომა იყო აია სოფიას მუზეუმად გადაქცევა და რომ ის განიხილავს მის დაბრუნებას.

რა არის აია სოფია?

სტამბოლში ამ საკულტო ნაგებობის მშენებლობა დაიწყო 532 წელს ბიზანტიის იმპერიის მმართველის იუსტინიანე I-ის მეფობის დროს, როდესაც ქალაქი ცნობილი იყო როგორც კონსტანტინოპოლი. ნაგებობა თავდაპირველად აშენდა აღმოსავლეთის მართლმადიდებლური ეკლესიის პატრიარქის ადგილსამყოფლად და ასე დარჩა დაახლოებით 900 წლის განმავლობაში.

1453 წელს, როდესაც კონსტანტინოპოლი დაეცა სულთან მეჰმედ II-ის ოსმალეთის ძალებს, აია სოფია დაარბიეს დამპყრობლებმა და მალევე მეჩეთად აქციეს. შემდეგ ძეგლის სტრუქტურას დაექვემდებარა რამდენიმე შიდა და გარე ცვლილება, სადაც მართლმადიდებლური სიმბოლოები ამოიღეს ან შელესეს და სტრუქტურის ექსტერიერს მინარეთები დაემატა. დიდი ხნის განმავლობაში, აია სოფია სტამბოლის ყველაზე მნიშვნელოვანი მეჩეთი იყო.

1934 წელს ატარტუკმა გასცა ბრძანება აია სოფიას მუზეუმად გადაკეთება. ის საზოგადოებისთვის 1935 წელს გაიხსნა.

ხალხი სტუმრობს ბიზანტიური ეპოქის აია სოფიას, სტამბოლის ერთ-ერთ მთავარ ტურისტულ ღირსშესანიშნაობას სტამბოლის ისტორიულ სულთანაჰმეტის რაიონში ხუთშაბათს, 2020 წლის 25 ივნისს. (AP ფოტო: Emrah Gurel)

რაზეა დაპირისპირება?

როდესაც ერდოღანი სამი ათეული წლის წინ თურქეთში პოლიტიკაში შევიდა, დამკვირვებლები ამბობენ, რომ აია სოფიას სტატუსი მის დღის წესრიგში განსაკუთრებით არ იყო. პირიქით, მან ერთხელ გააპროტესტა მოწოდებები მეჩეთად გადაქცევის შესახებ. მაგრამ მისი რიტორიკა შეიცვალა 2019 წელს სტამბოლის მუნიციპალური არჩევნების დროს, რომელიც მან წააგო.

შემდეგი შემთხვევა, როდესაც ერდოღანმა აია სოფიას გადაკეთების თემა წამოიწია, დაემთხვა აშშ-ს პრეზიდენტის დონალდ ტრამპის მიერ იერუსალიმის ისრაელის დედაქალაქად აღიარებას. დამკვირვებლები თვლიან, რომ ერდოღანის გეგმები აია-სოფიას გადაკეთებასთან დაკავშირებით მჭიდროდ არის დაკავშირებული მის მცდელობებთან, მოიპოვოს პოლიტიკური ქულები ყველაფერზე მეტად და შესაძლოა პოლიტიკური მხარდაჭერის მოპოვება, რომელიც მან შემცირდა შარშან სტამბოლის მუნიციპალურ არჩევნებში დამარცხების შემდეგ.

რატომ აპროტესტებს საბერძნეთი აია სოფიას გადაკეთებას?

აია სოფიას ირგვლივ დაპირისპირება იმ დროს მოდის, როდესაც თურქეთსა და საბერძნეთს შორის სხვა საკითხებთან დაკავშირებით დიპლომატიური დაძაბულობა იყო. მიმდინარე წლის მაისში, საბერძნეთმა გააპროტესტა აია სოფიაში ყურანის ფრაგმენტების წაკითხვა ყოფილ ბიზანტიის დედაქალაქში ოსმალეთის შემოსევის 567 წლისთავზე, რაც ორ ქვეყანას შორის უთანხმოების კიდევ ერთი შემთხვევაა აია სოფიას გადაკეთებასთან დაკავშირებით.

მეექვსე საუკუნის შენობა ახლა მწვავე დებატების ცენტრშია კონსერვატიულ ჯგუფებს შორის, რომელთაც სურთ მისი მეჩეთად გადაკეთება და მათ, ვინც თვლის, რომ მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლი მუზეუმად უნდა დარჩეს. (AP ფოტო)

საბერძნეთის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ გაავრცელა განცხადება, რომელშიც ნათქვამია, რომ ეს ნაბიჯი არის იუნესკოს „მსოფლიო კულტურული და ბუნებრივი მემკვიდრეობის დაცვის კონვენციის“ დარღვევა. საბერძნეთმა განაცხადა, რომ აია სოფია გამოცხადდა მსოფლიო კულტურული მემკვიდრეობის მუზეუმად და ამჟამად გამოიყენება სხვა მიზნებისთვის. თურქეთმა უპასუხა იმით, რომ საბერძნეთის წინააღმდეგები ყურანიდან ნაწყვეტების კითხვაზე მიუთითებს მის შეუწყნარებლობაზე.

დამკვირვებლების აზრით, თურქეთის პოლიტიკურ წრეებში ზოგიერთის შეხედულებაა, რომ აია სოფიას სტატუსი საშინაო საკითხია, სადაც საერთაშორისო მოთამაშეების ჩარევა არ არის მისასალმებელი.

რა ელის აია სოფიას შემდეგ?

ადგილობრივი ახალი ამბების ცნობით, ერდოღანმა უბრძანა თავის მთავრობას, 15 ივლისს აია-სოფიაში ლოცვა აღენიშნათ 2016 წლის წარუმატებელი გადატრიალების მცდელობის ოთხი წლისთავის აღსანიშნავად მისი მთავრობის წინააღმდეგ.

ექსპერტები ამბობენ, რომ ერდოღანს არ სჭირდება სასამართლოები, რათა გადაწყვიტონ აია სოფიას ბედი, ისინი თვლიან, რომ სამართლებრივი გადაწყვეტილებები მის წინადადებებს ლეგიტიმურობას შემატებს. მათი თქმით, ამ გეგმების მიმართ მცირე წინააღმდეგობა იყო თურქეთშიც, რადგან რელიგიურ უმცირესობებს არ სურთ მონაწილეობა მიიღონ პოლარიზებულ საკითხში.

გასულ თვეში საბერძნეთმა მიმართა იუნესკოს და გააპროტესტა თურქეთის ნაბიჯები იმ მოტივით, რომ კონვერტაცია არღვევდა საერთაშორისო კონვენციებს. თავის მხრივ, იუნესკომაც დაგმო თურქეთის გეგმები. მსოფლიო პატრიარქმა ბართლომემ, მართლმადიდებელ ქრისტიანთა წარმომადგენელმა, განაცხადა, რომ ის დამწუხრებულია და შეძრწუნებულია თურქეთის მცდელობების გამო, რომ მოაქცია აია სოფიას ტაძარი. აშშ-ს სახელმწიფო მდივანმა მაიკ პომპეომ განაცხადა, რომ აია სოფიას გადაკეთება ნიშნავს, რომ სტრუქტურა ვერ მოემსახურება კაცობრიობას, როგორც ძალიან საჭირო ხიდს განსხვავებული რწმენის ტრადიციებსა და კულტურას შორის.

ᲒᲐᲣᲖᲘᲐᲠᲔᲗ ᲗᲥᲕᲔᲜᲡ ᲛᲔᲒᲝᲑᲠᲔᲑᲡ: