განმარტა: რატომ აპროტესტებენ სტუდენტები თურქეთში?

თურქეთის მიერ საპროტესტო გამოსვლებთან დაკავშირებით კრიტიკა მოჰყვა აშშ-ს, გაეროს და ევროკავშირს.

ბოღაზიჩის უნივერსიტეტის სტუდენტები დაკავებული მეგობრების მხარდასაჭერად სტამბოლში სასამართლო შენობის წინ საპროტესტო აქციას მართავენ. (AP)

ერთ თვეზე მეტია თურქეთის ბოღაზიჩის უნივერსიტეტის სტუდენტები და მასწავლებლები, რომელიც ქვეყნის ერთ-ერთი ყველაზე პრესტიჟული უნივერსიტეტია, აპროტესტებენ ყოფილი პოლიტიკური კანდიდატის და აკადემიკოსის სტამბოლის უნივერსიტეტის რექტორად დანიშვნას.

მელიჰ ბულუ პირდაპირ თურქეთის პრეზიდენტმა რეჯეფ თაიფ ერდოღანმა დანიშნა, რასაც დემონსტრანტები არადემოკრატიულ ნაბიჯად თვლიან, განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც ბულუმ მანამდე პარლამენტში კენჭისყრაზე განაცხადეს, როგორც ერდოღანის მმართველი სამართლიანობისა და განვითარების პარტიის ნაწილი.

მერე რა ხდება თურქეთში?

შაბათს, ოთხი სტუდენტი დააკავეს ფოტოსურათის გამო, რომელიც აერთიანებდა ლგბტ სიმბოლოებს ისლამურ გამოსახულებებს. ორშაბათს 150-ზე მეტი მომიტინგე დააკავეს მას შემდეგ, რაც ისინი არ დათანხმდნენ საპროტესტო აქციების დასრულებას და სამშაბათს თურქეთის შინაგან საქმეთა მინისტრმა სულეიმან სოილუმ სტუდენტებს აქციის მონაწილეებს ლგბტ დევიანები უწოდა Twitter-ზე, რამაც კიდევ უფრო გააბრაზა დემონსტრანტები.

თურქეთის მიერ საპროტესტო გამოსვლებთან დაკავშირებით კრიტიკა მოჰყვა აშშ-ს, გაეროს და ევროკავშირს. გაეროს ადამიანის უფლებათა დამცველმა ტვიტერზე დაწერა: ჩვენ მოვუწოდებთ სასწრაფოდ გაათავისუფლონ მშვიდობიანი დემონსტრაციებში მონაწილეობისთვის დაპატიმრებული სტუდენტები და მომიტინგეები და მოვუწოდებთ პოლიციას შეწყვიტოს გადაჭარბებული ძალის გამოყენება. ჩვენ ვგმობთ თანამდებობის პირების ჰომოფობიურ და ტრანსფობიურ კომენტარებს, რომლებიც აღძრავს ლგბტ ადამიანების მიმართ სიძულვილს და დისკრიმინაციას.

თუმცა, თურქეთი იცავდა თავისი უშიშროების ძალების ქმედებებს საგარეო საქმეთა სამინისტროს მიერ ხუთშაბათს გამოქვეყნებული განცხადების საშუალებით, სადაც მათ დაგმეს თავიანთი უცხოელი კრიტიკოსები, რომ ეს შიდა საკითხია. თურქეთის შიდა საქმეებში ჩარევის მცდელობა არავის საზღვრებში არ შედის, ნათქვამია განცხადებაში.

როგორი იყო ხელისუფლების პასუხი?

უნივერსიტეტში რამდენიმე კვირის საპროტესტო აქციების შემდეგ, ერდოღანმა ქვეყანაში ლგბტ მოძრაობის წინააღმდეგ განცხადება გააკეთა. BBC-ის ცნობით, მისი პარტიის წევრებისთვის გადაცემულ ვიდეოში მან თქვა, რომ ჩვენ გავაგრძელებთ ჩვენს ახალგაზრდებს მომავალში არა როგორც ლგბტ ახალგაზრდები, არამედ როგორც ახალგაზრდები, რომლებიც არსებობდნენ ჩვენი ერის დიდებულ წარსულში.

თქვენ არ ხართ ლგბტ ახალგაზრდები და არ ხართ ის ახალგაზრდები, რომლებიც სჩადიან ვანდალიზმის აქტებს. პირიქით, თქვენ ხართ გატეხილი გულების გამოსწორებაო, თქვა მან გადაცემაში. მიუხედავად იმისა, რომ თურქეთში ჰომოსექსუალიზმი ლეგალურია, ჰომოსექსუალების მიმართ საზოგადოებრივი განწყობა მაინც დაცულია.

ოთხშაბათს პრეზიდენტმა მომიტინგეებს ტერორისტები უწოდა და თქვა, რომ დემონსტრაციები არ უნდა გადაიზარდოს 2013 წელს დანახულ ანტისამთავრობო პროტესტში, ნათქვამია The Middle East Eye-ის მოხსენებაში.

The Financial Times-ის მოხსენების თანახმად, მთავრობის მხარდამჭერები იცავენ ბულუს დანიშვნას იმით, რომ ეს ნაბიჯი გადადგა უმაღლეს განათლებაში ელიტიზმის წინააღმდეგ საბრძოლველად. მეორეს მხრივ, პროტესტის მხარდამჭერები აღიქვამენ ამ ნაბიჯს, როგორც აკადემიური თავისუფლების ჩახშობას დაწესებულებაში, რომელიც ცნობილია, რომ იცავს ყველა თავისი სტუდენტის უფლებებს.

ერდოღანი, რომელიც ათწლეულის განმავლობაში იყო ხელისუფლებაში, ძირითადად განიხილება როგორც ისლამისტი და კონსერვატორი და ზოგიერთი მედიის ცნობით, სტუდენტთა მომიტინგეების მიმდინარე ტალღა შეადარა იმას, რაც 2013 წელს დაფიქსირდა. იმ წელს იყო ერთ-ერთი ყველაზე დიდი საპროტესტო მოძრაობა ერდოღანის წინააღმდეგ. სტამბოლის ცენტრში, გეზის პარკის დანგრევის წინააღმდეგ მშვიდობიანი აქციით დაიწყო, მაგრამ სწრაფად გადაიზარდა ერდოღანის გადადგომის მოთხოვნაში მას შემდეგ, რაც პოლიციამ დემონსტრანტების დარბევა მოახდინა.

დარბევა თურქეთში

თურქეთის ხელისუფლების მხრიდან დარბევა არ არის იშვიათი, რადგან ხელისუფლება არ არის ძალიან შემწყნარებელი უკმაყოფილების საჯარო გამოვლენის მიმართ. 2020 წლის დასაწყისში, თურქმა პროკურორებმა თითქმის 700 ადამიანის დაკავების ბრძანება გასცა, მათ შორის სამხედრო პერსონალი და იუსტიციის სამინისტროში მომუშავე ადამიანები, მათ შორის იმ პირების წინააღმდეგ, რომლებიც მონაწილეობდნენ 2016 წლის გადატრიალების მცდელობაში, ხელისუფლების დამხობის მიზნით.

მას შემდეგ, რაც წარუმატებელი გადატრიალება განხორციელდა, თურქეთის ხელისუფლება ახორციელებს დარბევას აშშ-ში მცხოვრები მუსლიმი სასულიერო პირის, ფეთჰულა გიულენის სავარაუდო მიმდევრებზე, რომელსაც ერდოღანი დიდი ხანია ადანაშაულებს 2016 წლის გადატრიალების მოწყობაში. გიულენმა უარყო ეს ბრალდებები და დაგმო გადატრიალება. ფაქტობრივად, მან ადრე თქვა, რომ გადატრიალება თავად მთავრობამ მოაწყო.

მიუხედავად ამისა, გიულენისტები, როგორც გიულენის მომხრეებს უწოდებენ, ყოველთვის არ იყვნენ მტრები. სანამ გიულენი 1999 წელს აშშ-ში არ წავიდა, როდესაც მან პენსილვანიაში თვითდამოკიდებულ ემიგრაციაში დაიწყო ცხოვრება, ისინი მხარს უჭერდნენ ერდოღანს. მაგრამ ურთიერთობა მას შემდეგ დაიძაბა, რაც გიულენისტებმა პრეზიდენტის წრეში კორუფციის შემთხვევების გამოვლენა დაიწყეს. 1960 წლიდან თურქეთში ოთხი გადატრიალება მოხდა, ყველა მათგანი წარმატებული იყო.

მნიშვნელოვანია, რომ 2020 წლის ბოლოს თურქეთის პარლამენტმა მიიღო კანონპროექტი, რომელიც გაზრდის სამოქალაქო საზოგადოების ჯგუფების მონიტორინგს. აქტს ჰქვია მასობრივი განადგურების იარაღის გავრცელების დაფინანსების პრევენცია და შემოთავაზებული იყო ერდოღანის პარტიის მიერ, რათა შეესრულებინა გაეროს უშიშროების საბჭოს რეკომენდაციები ტერორის დაფინანსებისა და ფულის გათეთრების კონტროლის შესახებ.

ზოგადად, კანონპროექტი თურქეთის მთავრობას ანიჭებს უფლებამოსილებას, დანიშნოს მეურვეები არასამთავრობო ორგანიზაციებისთვის, შეაჩეროს მათი საქმიანობა, ჩამოართვას მათი აქტივები და გააკონტროლოს მათი დაფინანსების წყაროები.

კრიტიკოსებმა კანონპროექტის გარკვეული დებულებები თვითნებურად მიიჩნიეს და მიაჩნიათ, რომ ეს არის გზა დისიდენტების დასამარცხებლად ქვეყანაში, სადაც სამოქალაქო საზოგადოება უკვე არც თუ ისე თავისუფალია. ზოგიერთი ასევე მიიჩნევს, რომ ის არღვევს თურქეთის კონსტიტუციის გარკვეულ დებულებებს, რადგან ერევა გაერთიანების თავისუფლების უფლებაში.

ᲒᲐᲣᲖᲘᲐᲠᲔᲗ ᲗᲥᲕᲔᲜᲡ ᲛᲔᲒᲝᲑᲠᲔᲑᲡ: