გეითსის მისიიდან 25 წლის შემდეგ, 3 ამბავი და ერთი საიდუმლო
თუ არა ინდოეთ-პაკისტანის ბირთვული კრიზისი, მაშინ რას ეხებოდა გეითსის მისია?
აშშ-ის თავდაცვის ყოფილი მდივანი დოქტორი რობერტ გეითსი. (წყარო: Reuters ფოტო) ამ დღეს 25 წლის წინ - 1990 წლის 21 მაისს - რობერტ გეითსი, მაშინდელი პრეზიდენტი ჯორჯ ბუშის NSA-ს მოადგილე, გაფრინდა ნიუ დელიდან ორდღიანი მოგზაურობის შემდეგ, რომელიც მოჰყვა პაკისტანში მსგავსი ფრენის ვიზიტს.
პაკისტანში გეითსი შეხვდა პრეზიდენტ ღულამ ისჰაკ ხანს და არმიის უფროსს გენერალ მირზა ასლამ ბეგს. ინდოეთში, ის შეხვდა V P Singh მთავრობის ყველა მაღალჩინოსანს, რომელიც მაშინ თანამდებობაზე იყო დაახლოებით ექვსი თვის განმავლობაში. პაკისტანში ყოფნისას გეითსი ვერ შეხვდა პრემიერ მინისტრ ბენაზირ ბჰუტოს.
1990 წლის მარტის შუა რიცხვებში, ბჰუტომ, PoK-ში ვიზიტის დროს, გამოაცხადა, რომ პაკისტანი მზად იყო ათასწლიანი ომისთვის ინდუს ინდოეთთან ქაშმირის გასათავისუფლებლად. ეს იყო დაძაბული პერიოდი ინდოეთ-პაკისტანის ურთიერთობებში. ქაშმირი იწვოდა, შინაგან საქმეთა ახალი მინისტრის მუფთი მოჰამად საიდის ქალიშვილი რუბაია მხოლოდ რამდენიმე თვით ადრე გაიტაცეს და გაათავისუფლეს ბოევიკებმა. პრემიერ მინისტრ V P Singh-ის ეროვნული ფრონტის მთავრობა რყევი იყო, გადარჩენისთვის დამოკიდებული იყო მემარცხენეებისა და BJP-ის გარე მხარდაჭერაზე.
პრემიერ მინისტრმა უპასუხა ბჰუტოს ლოკ საბაში 10 აპრილს: მე ვაფრთხილებ მათ [რომ] ვინც საუბრობს ათასწლიან ომზე, უნდა გამოიკვლიონ, გაგრძელდება თუ არა ისინი ათასი საათის განმავლობაში ომს. მალევე, შრიგანგანაგარში ჯარებთან გამოსვლისას, მან თქვა, რომ ინდოეთი პაკისტანის წინააღმდეგ სამხედრო ზომების დაწყების პროცესშია.
ინდოეთმა იმ დროისთვის ქაშმირში განალაგა გასამხედროებული ძალები და სარეზერვო არმიის ნაწილები. პაკისტანში ინდოეთის უმაღლესი კომისარი, ჯ.
აქამდე ფაქტები უდავოა. რაც შემდეგ მოხდა - გეითსის ქვეკონტინენტზე ვიზიტამდე - ნისლიანია. არსებობს სამი ფართო ნარატივი - ამერიკული, პაკისტანური და ინდური ვერსიები.
---
ამერიკული ვერსია წამოაყენა გამომძიებელმა ჟურნალისტმა სეიმურ ჰერშმა 1993 წლის მარტში The New Yorker-ში. მისი თქმით, ინდოეთსა და პაკისტანს შორის დაძაბულობა იმდენად გამწვავდა, რომ განიხილებოდა ბირთვული დარტყმები. ინდოეთმა გადაიტანა თავისი დამრტყმელი სამხედრო ფორმირებები რაჯასტანის საზღვარზე და პაკისტანელებმა დაიწყეს კონტრმობილიზაცია. პენტაგონს, წერდა ჰერში, ჰქონდა მტკიცებულება, რომ ისლამაბადი ემზადებოდა ბირთვული იარაღის განსათავსებლად - ეს იყო დრო, როდესაც აშშ-ს პრეზიდენტი ჯერ კიდევ პრესლერის შესწორების მიხედვით ადასტურებდა, რომ პაკისტანს არ გააჩნდა ბირთვული ასაფეთქებელი მოწყობილობა.
ბირთვულმა კუთხემ გეითსის მისია კრიტიკულად აქცია. მან დაპირება მიიღო პაკისტანისგან, რომ დახურავდა ტერორისტთა საწვრთნელ ბანაკებს და თითოეულ ქვეყანას მიაწოდა სატელიტური სურათები, რომლებიც აჩვენებდნენ ჯარის პოზიციებს მეორე მხარეს. გეითსის ვიზიტიდან ორ კვირაში კრიზისი დასრულდა.
გეითსმა, რომელიც ახლა 72 წლისაა და თითქმის ოთხი წელია პენსიაზე გასული, როგორც პრეზიდენტ ბარაკ ობამას თავდაცვის მდივანი, მაშინ თქვა: პაკისტანი და ინდოეთი, როგორც ჩანს, ჩავარდნილი იყვნენ ციკლში, საიდანაც ვერ გამოძვრნენ. დარწმუნებული ვიყავი, რომ ომი რომ დაწყებულიყო, ის ბირთვული იქნებოდა.
მოვლენების პაკისტანური ვერსია გარკვეულწილად განსხვავებულია.
ამ ნარატივის თანახმად, ისლამაბადმა ეჭვი შეიტანა მას შემდეგ, რაც რამდენიმე ინდური ჯავშანტექნიკა არ დაბრუნდა რაჯასტანში წვრთნებიდან, რამაც გამოიწვია ორივე მხრიდან ძალების განლაგებისა და კონტრ-განლაგების ციკლი. როგორც ჩანს, პაკისტანის დაზვერვას სჯეროდა, რომ ინდოეთი და ისრაელი - ორი ქვეყანა, რომლებსაც მაშინ არ ჰქონდათ სრული დიპლომატიური ურთიერთობა ერთმანეთთან - გეგმავდნენ საჰაერო თავდასხმას დოქტორ ა ქ ხანის კაჰუტას კვლევითი ლაბორატორიის წინააღმდეგ.
შეტევის თავიდან ასაცილებლად, გენერალ ბეგმა თქვა, ბჰუტომ უბრძანა არმიას და საჰაერო ძალებს მოემზადებინათ. F16-ების ესკადრონი გადავიდა მაურიპურში [ბაზა ყარაჩიში] და ჩვენ გამოვიყვანეთ ჩვენი მოწყობილობები და ყველა თვითმფრინავის შეიარაღებისთვის, [რომელიც ახორციელებდა] მოძრაობას კაჰუტიდან, მოძრაობა სხვა ადგილებიდან, რომლებიც აიყვანეს ამერიკულმა თანამგზავრებმა.
შეერთებულმა შტატებმა რეაგირება მოახდინა გეითსის გაგზავნით, პაკისტანური ნარატივის მიხედვით, რომელსაც პაკისტანი აფრთხილებდა ინდოეთს და ხაზს უსვამდა მის გადაწყვეტილებას ბირთვული დარტყმის განხორციელების შესახებ. მისიამ წარმოაჩინა აშშ-ს პრეზიდენტების დესპანის გაგზავნის ტენდენცია ყველა სუბკონტინენტური კრიზისის დროს.
ინდოეთის ვერსია - ჩამოყალიბებული კ სუბრაჰმანიამმა 1999 წლის Kargil-ის განხილვის კომიტეტის ანგარიშში - სრულიად განსხვავებულია.
ამ ნარატივის მიხედვით, მიუხედავად იმისა, რომ ოფიციალური პირების უმრავლესობის მოსაზრება იყო, რომ არსებობდა ნაგულისხმევი პაკისტანის ბირთვული საფრთხე, მაშინდელმა ინდოეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა, ს.კ. სინგმა, ომის მოახლოების იდეა ზღაპარად გადააგდო და დაპირისპირება სპილოზე ახსნა. -კრიზისი.
ათი წლის შემდეგ, თომას რიდისა და დენი სტილმანის „ბირთვული ექსპრესი: ბომბისა და მისი გავრცელების პოლიტიკური ისტორია“ გამოქვეყნების შემდეგ, სუბრაჰმანიამი ამტკიცებდა, რომ გეითსის მისიას არც მიმდინარე კრიზისის განმუხტვა დაეხმარა და არც გაურკვეველი მომავალი კრიზისის თავიდან აცილება დაეხმარა. იმდროინდელ მოვლენებთან ახლოს მყოფი ინდოელი ოფიციალური პირების თქმით, გეითსს არც კი დაუყენებია ბირთვული საკითხი. ცნობები იმის შესახებ, რომ ინდოეთის სამხედრო მზადებამ გამოიწვია კრიზისი, ასევე არ შეესაბამება სინამდვილეს - აშშ-ს მაშინდელმა ელჩმა ინდოეთში, უილიამ კლარკ უმცროსმა, ნათლად აჩვენა, რომ ინდოეთის არმიამ ნება დართო აშშ-ს თავდაცვის ატაშეს სასაზღვრო ტერიტორიების ფართოდ დათვალიერება. რომ მოსალოდნელი ოპერაციისთვის ძალები არ იყო განლაგებული.
-
თუ არა ინდოეთ-პაკისტანის ბირთვული კრიზისი, მაშინ რას ეხებოდა გეითსის მისია? რიდისა და სტილმანის თანახმად, ჩინეთმა ჩაატარა ბირთვული იარაღის გამოცდა პაკისტანისთვის ლოპ ნორში 1990 წლის 26 მაისს - ერთი კვირის შემდეგ, რაც გეითსი ეწვია პაკისტანს. სწორედ ამ გამოცდისთვის მზადებამ განაპირობა გეითსის პაკისტანში მოგზაურობა. ინდოეთში ვიზიტი და ინდო-პაკის კრიზისის ამბავი, სუბრაჰმანიამის თქმით, გამიზნული იყო ჩინეთის მიერ პაკისტანის სახელით ჩატარებული ბირთვული ტესტის დაფარვას.
1990 წლის ოქტომბერში პრეზიდენტმა ბუშმა უარყო სერთიფიკატი პაკისტანში პრესლერის შესწორების შესაბამისად და შეაჩერა აშშ-ს დახმარება ისლამაბადისთვის. ინდოეთმაც და პაკისტანმაც 1998 წელს ღიად მიიღეს ბირთვული იარაღი. დანარჩენი, როგორც ამბობენ, ისტორიაა.
ᲒᲐᲣᲖᲘᲐᲠᲔᲗ ᲗᲥᲕᲔᲜᲡ ᲛᲔᲒᲝᲑᲠᲔᲑᲡ:
