ბაღდადში აშშ-ს საელჩოში შტურმი, 40 წლის წინ თეირანში ალყის გამოძახილი
რა მოხდა 1979 წელს და რატომ ადანაშაულებს აშშ ირანს სამშაბათს ერაყში მის საელჩოზე თავდასხმაში?
მძევლებმა დაწვეს ამერიკის დროშა საელჩოსთან თეირანში 1979 წელს. სამშაბათს საღამოს (ინდოეთის დროით), როდესაც რამდენიმე ათეული მომიტინგე შეიჭრა შეერთებული შტატების საელჩოს შენობაში ბაღდადში, ჩაამსხვრია ფანჯრები და ცეცხლს ანთებდა, ხოლო ათასობით ადამიანი შეიკრიბა ქუჩებში და სკანდირებდა სიკვდილი ამერიკას, ჯონ ბოლტონი, რომელიც იყო აშშ-ს მოქალაქე. უსაფრთხოების მრჩეველი 2019 წლის სექტემბრამდე, გამოქვეყნდა Twitter-ზე: ბაღდადში აშშ-ს საელჩოზე თავდასხმა პირდაპირ ირანის 1979 წლის სათამაშო წიგნიდანაა…
რამდენიმე საათის შემდეგ, პრეზიდენტმა დონალდ ტრამპმა ტვიტერში დაწერა, რომ აშშ-ის საელჩო ერაყში არის და უკვე რამდენიმე საათია უსაფრთხო!, ადგილზე იმყოფებიან დიდი მებრძოლებით, მსოფლიოში ყველაზე მომაკვდინებელი სამხედრო აღჭურვილობით. ის პირდაპირ დაემუქრა თეირანის რეჟიმს: ირანი სრულად იქნება პასუხისმგებელი ჩვენს ნებისმიერ ობიექტზე დაკარგულ სიცოცხლეზე ან მიყენებულ ზარალზე. გადაიხდიან ძალიან დიდ ფასს! ეს არ არის გაფრთხილება, ეს არის საფრთხე.
The აშშ თვლის, რომ თავდასხმა საელჩოს შენობაზე თეირანიდან იყო მიმართული და ხელმძღვანელობს კატაიბ ჰეზბოლას მილიცია, რომელიც განსხვავდება ლიბანის ჰეზბოლასგან, მაგრამ, ამ უკანასკნელის მსგავსად, მჭიდროდ არის დაკავშირებული ყუდსის ძალებთან, ისლამური რევოლუციის გვარდიის კორპუსის (IRGC) საზღვარგარეთული ოპერაციების ფრთასთან. ჰეზბოლა, კატაიბ ჰეზბოლა და რევოლუციური გვარდია შეერთებულმა შტატებმა საერთაშორისო ტერორისტულ ორგანიზაციებად დაასახელა.
რა მოხდა 1979 წელს და რატომ ადანაშაულებს აშშ ირანს სამშაბათს ერაყში მის საელჩოზე თავდასხმაში?
თეირანის საელჩოს ალყა
1979 წლის 4 ნოემბერს აიათოლა რუჰოლა ხომეინის ახალგაზრდა მიმდევრებმა, რომლებიც საკუთარ თავს იმამის ხაზის მიმდევარ მუსლიმ სტუდენტებს უწოდებდნენ, თეირანში აშშ-ს საელჩოს კარიბჭე შეამტვრიეს და აიღეს შენობა და შენობაში მყოფი 63 ამერიკელი მოქალაქე. (კიდევ სამი ამერიკელი დიპლომატი დააკავეს საგარეო საქმეთა სამინისტროში.) კრიზისი გაგრძელდა 444 დღე - 1981 წლის 20 იანვრამდე, როდესაც მძევლად აყვანილი 52 ამერიკელის ბოლო პარტია გაათავისუფლეს.
ამ ინციდენტმა - ყველაზე შედეგიანი ამ ტიპის ბოლო ათწლეულების განმავლობაში (2012 წელს აშშ-ს საელჩოზე თავდასხმასთან ერთად ბენღაზში, ლიბია, რომლის დროსაც დაიღუპა ამერიკის ელჩი და საგარეო სამსახურის ოფიცერი) - შეაჩერა ურთიერთობა აშშ-სა და ირანს შორის. ფუნდამენტურად მტრულად განწყობილი მსახიობი, რომლის გამოხმაურება კვლავ ჟღერს 40 წელზე მეტი ხნის შემდეგ. საელჩოს დაყადაღებამ, ისლამური რევოლუციის მთავარი მოვლენა, გააძლიერა აიათოლას რეჟიმის აღქმა, როგორც განუწყვეტლივ ფუნდამენტალისტური და ანტიდასავლური მიმართულების აღქმა და მას შემდეგ ირანის, როგორც თაღლითი გარე სამყაროს შესახებ აშშ-ს ნარატივის ცენტრშია. საერთაშორისოდ აღიარებული პრინციპების კანონის, მორალის ან ადამიანის უფლებების პატივისცემა.
კონტექსტი ირანში
ირანის უკანასკნელი შაჰი, მოჰამად რეზა ფეჰლავი, რომელიც დაყენებული იყო და ინარჩუნებდა ხელისუფლებას დასავლეთის ძალების მიერ აშშ-სა და დიდი ბრიტანეთის მეთაურობით, ათწლეულების განმავლობაში ამერიკის ახლო მოკავშირე იყო. მის დროს ირანი იყო დასავლეთის საყრდენი საბჭოთა კავშირის წინააღმდეგ და ავტოკრატი შაჰი ენერგიულად ახორციელებდა ქვეყანაში დასავლური სტილის მოდერნიზაციას, რელიგიური ჯგუფების ჩახშობის ჩათვლით. შაჰის წინააღმდეგ საზოგადოებრივი რისხვა პიკს მიაღწია, აშშ-ს საელჩოს ფართო კომპლექსი 1978 წლის ბოლო თვეებიდან მოყოლებული ირანელების დიდი პროტესტის სცენა გახდა, რომლებიც აშშ-ს მის მთავარ ქველმოქმედად აღიქვამდნენ.
1979 წლის 16 იანვარს შაჰი ირანიდან ეგვიპტეში გაიქცა, ხოლო 1 თებერვალს ხომეინი ტრიუმფალურად დაბრუნდა თავის ქვეყანაში 15 წლიანი გადასახლების შემდეგ. 22 ოქტომბერს ჩამოგდებული შაჰი სამკურნალოდ ჩავიდა შეერთებულ შტატებში, რამაც გამოიწვია ბრაზის ამოფრქვევა ირანის ქუჩაზე, რასაც საბოლოოდ 4 ნოემბერს საელჩოს შტურმი მოჰყვა.
განვითარებული კრიზისი
პრეზიდენტის ჯიმი კარტერის წარმომადგენლებისა და ირანში სხვა ქვეყნების დიპლომატების თავდაპირველი მოლაპარაკებები წინ არ წასულა. ქვეყნის განწყობა სასტიკად ანტიამერიკული იყო და მძევლების ბედი ასევე დაპირისპირებულ რევოლუციურ ფრაქციებს შორის დაპირისპირებაში ჩავარდა. მეჰდი ბაზარგანი, რომელიც ხომეინმა პრემიერ-მინისტრად დანიშნა, 6 ნოემბერს გადადგა. აშშ-მ უარი თქვა მძევლების აყვანის მთავარ მოთხოვნაზე შაჰის დაბრუნების შესახებ - და ამის ნაცვლად შეწყვიტა ირანის ნავთობის ყიდვა, გაყინა ირანის აქტივები ამერიკაში, ლობირებდა სხვა ქვეყნებში და გაეროში, და მიიყვანა ირანი მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლოში (სადაც მან საბოლოოდ გაიმარჯვა).
ამასობაში, 17 ნოემბერს 13 ქალი და აფროამერიკელი მძევლები გაათავისუფლეს. 1980 წლის 11 ივლისს კიდევ ერთი მძევალი, რომელიც მძიმედ ავად გახდა, გაუშვეს. ცალკე, 1980 წლის 28 იანვარს, ექვსმა ამერიკელმა დიპლომატმა, რომლებიც გადაურჩა მძევლად აყვანას და თავშესაფარი კანადელი დიპლომატის ჯონ შირდუნის მიერ იყო თავშესაფარი, CIA-ს ორ თანამშრომელთან ერთად დრამატული გაქცევა მოახერხეს ციურიხში ავიარეის Swissair-ის ბორტზე. (მათი ამბავი გამოგონილი იყო ირანიდან გაქცევაში: კანადური კაპერი (1981) და ოსკაროსანი არგო (2012).
1980 წლის 24 აპრილს, თეირანიდან მძევლების გაქცევის სახიფათო სამხედრო მცდელობა ტრაგიკულად ჩავარდა მას შემდეგ, რაც მისიაში მყოფი რვა შვეულმფრენიდან სამმა გაუმართაობა გამოიწვია, ხოლო მეოთხე ავარიაში მოყვა, როდესაც აშშ-ს ძალები ცდილობდნენ ნაჩქარევად გაყვანას. რვა ამერიკელი ჯარისკაცი დაიღუპა და ირანმა აჩვენა მათი ცხედრები ტელევიზიით, კარტერის ადმინისტრაციის დამცირების მიზნით. ამის შემდეგ ყველა დიპლომატიური ძალისხმევა შეწყდა და ირანმა გააძლიერა უსაფრთხოების ზომები მძევლების გარშემო.
ᲒᲐᲣᲖᲘᲐᲠᲔᲗ ᲗᲥᲕᲔᲜᲡ ᲛᲔᲒᲝᲑᲠᲔᲑᲡ:
